1917 - रशियामध्ये ऑक्टोबर क्रांतीला सुरुवात-2-

[Atul Kaviraje]

1917 - The October Revolution in Russia Begins

The October Revolution, also known as the Bolshevik Revolution, began in Russia, leading to the overthrow of the Provisional Government and the establishment of a communist regime under Lenin.

1917 - रशियामध्ये ऑक्टोबर क्रांतीला सुरुवात-

क्रांतीचे मुख्य टप्पे (०७ नोव्हेंबर)

१. सशस्त्र उठाव: बोल्शेविक, रेड गार्ड्स आणि क्रोनस्टॅड खलाशांनी पेट्रोग्राडमध्ये (Petrograd) महत्त्वाच्या जागा (पूल, रेल्वे, पोस्ट ऑफिस) ताब्यात घेतल्या.
२. तात्पुरत्या सरकारचा पाडाव: अलेक्झांडर केरेन्स्कीचे तात्पुरते सरकार संपुष्टात आणले.
३. विंटर पॅलेसवर हल्ला: बोल्शेविक सैन्याने तात्पुरत्या सरकारचे मुख्यालय असलेल्या विंटर पॅलेसवर (Winter Palace) रात्री हल्ला केला.
४. लेनिनचे नेतृत्व: व्लादिमीर लेनिन यांच्या अध्यक्षतेखाली 'कौन्सिल ऑफ पीपल्स कमिसार्स' (Sovnarkom) या नवीन सरकारची स्थापना.
५. 'शांतता, जमीन, भाकरी': बोल्शेविकचे हे घोषवाक्य गरीब शेतकरी व कामगारांमध्ये अत्यंत लोकप्रिय झाले.
६. आरंभीची अटक: तात्पुरत्या सरकारचे मंत्री आणि सदस्यांना अटक करण्यात आली (केरेन्स्की पळून जाण्यात यशस्वी झाले).
७. शांती आणि जमिनीचे करार: 'Decree on Peace' (युद्धातून बाहेर पडण्याची घोषणा) आणि 'Decree on Land' (शेतजमीन शेतकऱ्यांना वाटप) हे महत्त्वपूर्ण करार त्वरित लागू केले.
८. 'ऑल-रशियन काँग्रेस ऑफ सोव्हिएत'ची बैठक: बोल्शेविकने काँग्रेसमध्ये बहुसंख्य गट म्हणून सत्ता हाती घेतल्याची घोषणा केली.
९. रशियन यादवी युद्धाची (Russian Civil War) सुरुवात: बोल्शेविक 'रेड आर्मी' विरुद्ध त्यांच्या विरोधकांची 'व्हाईट आर्मी' (१९१८-१९२२) यांच्यात संघर्ष सुरू झाला.
१०. एकपक्षीय हुकूमशाही: लवकरच बोल्शेविक (कम्युनिस्ट) पक्ष हा एकमेव राजकीय शक्ती बनला आणि लोकशाही पद्धतीचा (Democratic Systems) अंत झाला.
११. सोव्हिएत युनियनचा (USSR) उदय: जगातील पहिले घोषित साम्यवादी राज्य (Communist State) स्थापन झाले (१९२२ मध्ये औपचारिक स्थापना).
१२. जागतिक साम्यवादाचा प्रसार: जगभरातील कामगार आणि साम्यवादी चळवळींना प्रेरणा मिळाली आणि मार्क्सवादाचे (Marxism) प्रत्यक्षात रूपांतर झाले.
१३. शीतयुद्धाचा पाया: रशियात साम्यवाद आणि अमेरिकेत भांडवलशाही (Capitalism) या दोन विरोधी विचारसरणींचा उदय होऊन शीतयुद्धाचा (Cold War) पाया रचला गेला.
१४. लेनिनचा प्रभाव: लेनिन यांनी सशस्त्र उठावासाठी बोल्शेविक नेत्यांना राजी केले आणि अचूक रणनीती आखली.

परिणाम आणि तात्काळ बदल

सोव्हिएत युनियनचा (USSR) उदय: जगातील पहिले घोषित साम्यवादी राज्य स्थापन झाले (१९२२ मध्ये औपचारिक स्थापना).

बोल्शेविक पक्ष एकमेव राजकीय शक्ती बनला, लोकशाही पद्धतीचा अंत झाला.

जागतिक साम्यवादाचा प्रसार आणि मार्क्सवादाचे रूपांतर झाले.

शीतयुद्धाचा पाया रचला गेला.

दूरगामी ऐतिहासिक महत्त्व

रशियन क्रांतीने जागतिक राजकारणावर खोल परिणाम केला.

साम्यवाद आणि भांडवलशाही या दोन विचारसरणींचा संघर्ष जागतिक स्तरावर सुरू झाला.

हे शीतयुद्धाचा प्रारंभ मानले जाते.

टीप

०७ नोव्हेंबर: अनेक आंतरराष्ट्रीय संदर्भ या दिवसाला 'ऑक्टोबर क्रांती'ची तारीख म्हणून घेतात, कारण तेव्हा रशियाने ग्रेगोरियन कॅलेंडर स्वीकारले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-07.11.2025-शुक्रवार.
===========================================