1917 - रशियामध्ये ऑक्टोबर क्रांतीला सुरुवात-3-

[Atul Kaviraje]

1917 - The October Revolution in Russia Begins

The October Revolution, also known as the Bolshevik Revolution, began in Russia, leading to the overthrow of the Provisional Government and the establishment of a communist regime under Lenin.

1917 - रशियामध्ये ऑक्टोबर क्रांतीला सुरुवात-

✍️ ऑक्टोबर क्रांतीचे सविस्तर विवेचन
१. पार्श्वभूमी: स्फोट होण्यासाठी तयार झालेले रशिया
फेब्रुवारी क्रांती आणि दुहेरी सत्ता: मार्च १९१७ मध्ये झालेल्या फेब्रुवारी क्रांतीमुळे शतकानुशतके चालत आलेली रशियन राजेशाही संपुष्टात आली आणि झार निकोलस दुसऱ्याला सिंहासन सोडावे लागले . यानंतर एक तात्पुरते सरकार स्थापन झाले, पण त्याचबरोबर सोव्हिएत (मजुरांची परिषद) ही समांतर सत्ता उभी राहिली, ज्यामुळे देशात दुहेरी सत्तेची परिस्थिती निर्माण झाली .

तात्पुरते सरकाराची अपयशे: तात्पुरते सरकार पहिले महायुद्ध चालूच ठेवण्यात अयशस्वी ठरले . यामुळे सैन्यात नैतिकघात झाला आणि देशातील अन्नधान्याचा प्रचंड तुटवडा दूर होऊ शकला नाही . शेतकरी आणि कामगार वर्ग या सरकारवरून निराश झाला.

लेनिनचे 'शांती, जमीन, भाकरी'चे आश्वासन: अशा परिस्थितीत व्लादिमीर लेनिन यांच्या नेतृत्वाखालील बोल्शेविक पक्षाने "शांती, जमीन, भाकरी" ("Peace, Land, and Bread") हा अतिशय लोकप्रिय नारा दिला . युद्धबंदी, शेतकऱ्यांना जमीन आणि देशाला भाकरीची हमी देणाऱ्या या मागण्यांमुळे बोल्शेविकांना मोठ्या प्रमाणात लोकसमर्थन मिळू लागले.

२. लेनिनची भूमिका: क्रांतीचे सैद्धांतिक ब्रेन
स्वित्झर्लंडमधून परतागमन: या नाजूक काळात, जर्मन अधिकाऱ्यांच्या मदतीने लेनिन आणि इतर बोल्शेविक नेते एका सीलबंद रेल्वेडब्यामध्ये स्वित्झर्लंडहून रशियात परतले . जर्मनीची अपेक्षा होती की हे क्रांतिकारक रशियाची युद्धक्षमता कमजोर करतील.

एप्रिल थीसिस: रशियात पोहोचल्यावर लेनिनने एप्रिल थीसिस जाहीर केले, ज्यात त्यांनी तात्पुरत्या सरकारला कोणतेही समर्थन न देण्याचे आणि "सर्व सत्ता सोव्हिएत्सना" ("All power to the Soviets!") देण्याचे आवाहन केले . सुरुवातीला त्यांच्याच पक्षातील अनेकांना हे मत वेडेपणाचे वाटले.

राजकीय मार्गदर्शन: लेनिनने असे स्पष्ट केले की, तात्पुरते सरकार हे भांडवलशाही स्वार्थाचे प्रतिनिधित्व करते आणि खरा पर्याय म्हणजे सोव्हिएत्सचे शासन . त्यांचे हे स्पष्ट आणि निर्धारीत मार्गदर्शन क्रांतीसाठी महत्त्वाचे ठरले.

३. क्रांतीची तयारी: 'सर्व सत्ता सोव्हिएत्सना'
बोल्शेविकांची लोकप्रियता वाढ: तात्पुरते सरकारची अपयशे आणि लोकप्रिय मागण्या यामुळे बोल्शेविक पक्षाची लोकप्रियता वाढत गेली. सप्टेंबर १९१७ पर्यंत, बोल्शेविकांना पेट्रोग्राड सोव्हिएत आणि इतर मोठ्या शहरांतील सोव्हिएत्समध्ये बहुमत मिळाले .

सशस्त्र उठावाचा निर्णय: लेनिन यांनी पक्षाला सशस्त्र उठावासाठी वेग लावला. २३ ऑक्टोबर रोजी झालेल्या बोल्शेविक सेंट्रल कमिटीच्या गुप्त बैठकीत, दीर्घ चर्चेनंतर, सशस्त्र उठावाचा मार्ग स्वीकारण्यात आला . या उठावाची तयारी लियॉन ट्रॉट्स्की यांच्या नेतृत्वाखाली करण्यात आली, जे त्यावेळी पेट्रोग्राड सोव्हिएतचे अध्यक्ष होते.

४. ६-७ नोव्हेंबर १९१७: क्रांतीची रात्र
निःशस्त्र क्रांती: ऐतिहासिक दस्तऐवजांनुसार, ही क्रांती जवळपास निःशस्त्र झाली . बोल्शेविक रेड गार्ड्सने पेट्रोग्राडमधील प्रमुख संदेशवहन केंद्रे, पूल, आणि रेल्वे स्टेशन्स ताब्यात घेतले.

विंटर पॅलेसवर हल्ला: विंटर पॅलेस, जेथे तात्पुरते सरकार होते, ते शेवटचे किल्ले राहिले होते. ७ नोव्हेंबरच्या रात्री रेड गार्ड्सने विंटर पॅलेसवर हल्ला चढवला आणि अटक केलेल्या सरकारी मंत्र्यांसह ते ताब्यात घेतले . या हल्ल्यात फारसं रक्तपात झाले नाही.

५. नवीन सरकारची स्थापना
सोव्हिएत सरकारची घोषणा: क्रांतीनंतर, झालेल्या दुसऱ्या अखिल रशियन सोव्हिएत काँग्रेसने नवीन सरकार - पीपल्स कमिसारची परिषद (Sovnarkom) म्हणून जाहीर केले . व्लादिमीर लेनिन यांची या नवीन सरकारप्रमुखपदी निवड झाली .

शांती आणि जमीन डिक्री: नवीन सरकारने ताबडतोब दोन ऐतिहासिक डिक्री जाहीर केल्या: शांती डिक्री, ज्याने सर्व युद्धरत राष्ट्रांना ताबडतोब शांतता वाटाघाटींना बोलावले आणि जमीन डिक्री, ज्याने जमीनदारांची मालकी रद्द करून ती शेतकऱ्यांमध्ये वाटप करण्यात आली .

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-07.11.2025-शुक्रवार.
===========================================