कूष्मांडा/आवळा नवमी: आरोग्य आणि सृष्टीच्या ऊर्जेचा सण-1-

[Atul Kaviraje]

पेड़ लगाओ और उन्हें पानी से सींचो, यही इस नवमी का मुख्य संदेश है। अच्छे कर्म ही जीवन में सबका भला करते हैं। अक्षय फल की महिमा का गुणगान करो, और माँ की जय-जयकार करो। माँ कूष्मांडा की जय बोलो, जिससे यह संसार सफल हो जाए।

कूष्मांडा/आवळा नवमी: आरोग्य आणि सृष्टीच्या ऊर्जेचा सण-

दिनांक: ३० ऑक्टोबर, २०२५ (गुरुवार) (ही तिथी गोपाष्टमीची आहे, परंतु 'नवमी'च्या विनंतीनुसार ती कूष्मांडा देवी/कार्तिक शुक्ल नवमीच्या भक्तिभावाने सादर केली आहे. 'आवळा नवमी' (अक्षय नवमी) पुढील दिवशी, ३१ ऑक्टोबर, २०२५ रोजी आहे।)

पर्व (भाव): कूष्मांडा देवीची ऊर्जा आणि अक्षय नवमीची दिव्यता भाव: भक्तिमय, विवेचनात्मक, विस्तृत आणि दीर्घ लेख

🌞 प्रतीक/चिन्ह: देवी कूष्मांडा 🐯, आवळा वृक्ष 🌳, सूर्य देव ☀️, अमृत कलश 🏺, सृष्टीचे चक्र ⚛️

📜 विस्तृत आणि विवेचनात्मक लेख (Detailed and Analytical Article)
१. सणाचे पावन परिचय आणि तिथीचे संयोजन (Introduction and Tithi Combination) 🕉�
कार्तिक शुक्ल पक्षाची नवमी तिथी अत्यंत पवित्र मानली जाते. जरी माता कूष्मांडाची पूजा मुख्यत्वे नवरात्रीच्या चतुर्थीला होते, तरीही 'कूष्मांडा नवमी' हा शब्द कधीकधी या नवमीला ब्रह्मांडीय ऊर्जेच्या संदर्भातही वापरला जातो, कारण माता कूष्मांडा हीच ब्रह्मांडाची आद्यशक्ती आहे. ही तिथी 'आवळा नवमी' किंवा 'अक्षय नवमी' म्हणून प्रसिद्ध आहे.

१.१. तिथीचे आध्यात्मिक महत्त्व: ही नवमी, अक्षय (अविनाशी) फळ देणारी मानली जाते. या दिवशी केलेले कोणतेही शुभ कार्य, दान किंवा पूजा कधीही नष्ट होत नाही आणि त्याचे पुण्य 'अक्षय' (शाश्वत) राहते.

१.२. दोन रूपांचा भाव: हा लेख माता कूष्मांडा (सृष्टीची ऊर्जा) आणि आवळा नवमी (आरोग्य आणि अक्षय फळ) यांच्या भक्तिभावाला समर्पित आहे.

२. माता कूष्मांडाची महती (The Glory of Maa Kushmanda) ⚛️
दुर्गा देवीचे हे चौथे रूप सृष्टीच्या उत्पत्तीचे प्रतीक आहे. 'कूष्मांडा' म्हणजे 'भोपळा' (पेठा), ज्याचा बळी देण्याची प्रथा प्राचीन काळात होती, किंवा 'कु' (लहान), 'ऊष्मा' (उष्णता) आणि 'अंडा' (ब्रह्मांड). म्हणजेच, ती देवी जिने आपल्या मंद हास्याच्या उष्णतेतून ब्रह्मांडाची निर्मिती केली.

२.१. सृष्टीची आद्यशक्ती: जेव्हा सर्वत्र अंधार होता आणि सृष्टीचे कोणतेही अस्तित्व नव्हते, तेव्हा देवी कूष्मांडाने आपल्या 'ईषत् हास्य' (मंद स्मित) ने ब्रह्मांडाची रचना केली. (उदाहरण: शून्यातून सृष्टीची निर्मिती 💫)

२.२. स्वरूप आणि वाहन: तिला अष्टभुजा देवी असेही म्हणतात, जिच्या आठ हातांमध्ये कमंडलू, धनुष्य, बाण, कमळ, अमृतपूर्ण कलश, चक्र, गदा आणि जपमाळ शोभून दिसते. तिचे वाहन सिंह (वाघ) आहे, जो शक्ती आणि शौर्याचे प्रतीक आहे. (उदाहरण: अष्टभुजा स्वरूप 🧘�♀️)

३. आवळा नवमी (अक्षय नवमी) चे विशेष महत्त्व (Significance of Amla Navami) 🌳
कार्तिक शुक्ल नवमीला आवळा नवमी म्हणून पूजण्याची एक विशेष परंपरा आहे.

३.१. आवळा वृक्षात देवी-देवतांचा वास: या दिवशी आवळा (आमलकी) वृक्षात सर्व देवी-देवता आणि भगवान विष्णूंचा वास असतो, अशी मान्यता आहे.

३.२. वृक्षाखाली भोजन: या दिवशी आवळा वृक्षाखाली बसून भोजन तयार करणे आणि ग्रहण करणे अत्यंत शुभ मानले जाते. यामुळे आरोग्य आणि सौभाग्य प्राप्त होते. (उदाहरण: वृक्षाखाली कुटुंबाचे भोजन 👨�👩�👧�👦)

४. कूष्मांडा/आवळा नवमीच्या पूजा विधी (Puja Rituals) 🌼
या दिवसाच्या पूजा पद्धतीत शक्ती आणि निसर्ग या दोहोंचा सन्मान समाविष्ट आहे.

४.१. देवी कूष्मांडाची पूजा: सकाळी स्नान केल्यानंतर देवीला भोपळ्याचा (पेठा) नैवेद्य अर्पण केला जातो, जो देवीला अत्यंत प्रिय आहे.

४.२. आवळा वृक्षाची पूजा: वृक्षाच्या मुळाशी पाणी, दूध आणि रोळी-अक्षत अर्पण केले जाते. वृक्षाची परिक्रमा (७, ११, २१, ५१ किंवा १०८ वेळा) केली जाते आणि त्याची पूजा केली जाते.

४.३. आरोग्यासाठी प्रार्थना: आवळा वृक्षाला साक्षी मानून उत्तम आरोग्य, दीर्घायुष्य आणि निरोगी जीवनाची कामना केली जाते.

५. दान आणि अक्षय पुण्याचा संकल्प (The Vow of Charity and Eternal Virtue) 🎁
अक्षय नवमीला केलेल्या दानाचे महत्त्व अनेक पटीने वाढते.

५.१. आवळा दान: या दिवशी आवळ्याचे दान करणे, विशेषतः गरीब व्यक्तीला किंवा गोशाळेत, खूप पुण्यकारक मानले जाते.

५.२. अन्न आणि वस्त्र दान: अन्न, वस्त्र आणि गो-दान केल्यास त्याचे फळ कधीही संपत नाही आणि जन्मोजन्मी पुण्य मिळते. (उदाहरण: दान-पुण्याचे चक्र 🔁)

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-30.10.2025-गुरुवार.
===========================================