संत सेना महाराज-“संताचे पाय मस्तकी। सरतो झालो तिही लोकी-1-

[Atul Kaviraje]

                     "संत चरित्र"
                    ------------

        संत सेना महाराज-

     "संताचे पाय मस्तकी। सरतो झालो तिही लोकी ॥ १ ॥

     लोळेन चरणावरी। इच्छा फिटेल तोवरी ॥ २॥

     नाही सेवा केली। मूर्ति डोळा म्या पाहिली ॥ ३॥

     कृतकृत्य सेना न्हावी। ठेवी पायावरी डोई॥ ४ ॥"

🙏 संत सेना महाराज - अभंग विवेचन 🙏
💈 संतांचे पाय मस्तकी - अभंगाचा सखोल भावार्थ 💈

हा संत सेना महाराजांचा अत्यंत गोड आणि शरणागतीचा भाव व्यक्त करणारा अभंग आहे.
सेना महाराज हे संत नामदेव महाराजांचे समकालीन, वारकरी संप्रदायातील एक महान संत होते,
जे व्यवसायाने न्हावी (हजाम) होते.
ते त्यांच्या विनम्रता, शरणागती आणि संतांच्या चरणांवरील निस्सीम भक्तीसाठी ओळखले जातात.

आरंभ (Introduction)

प्रस्तुत अभंग संत सेना महाराजांच्या गुरु-भक्ती आणि संत-माहात्म्यावर प्रकाश टाकतो.
संतांच्या संगतीत आणि त्यांच्या चरणस्पर्शात किती मोठी शक्ती आहे,
ज्यामुळे साधकाचे सर्व लौकिक आणि पारमार्थिक दुःख दूर होते, याचे वर्णन या अभंगात केले आहे.
सेना महाराजांनी स्वतःला एक सामान्य सेवक मानून, संतांच्या कृपेने कृतार्थ झाल्याचा अनुभव येथे व्यक्त केला आहे.

हा केवळ संतांप्रतीचा आदर नसून,
त्यांच्या माध्यमातून ईश्वराच्या कृपेचा अनुभव घेण्याची पराकोटीची तळमळ आहे.

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ आणि प्रदीर्घ विवेचन

कडवे १:
"संताचे पाय मस्तकी। सरतो झालो तिही लोकी ॥ १ ॥"

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ (Meaning)
संताचे पाय मस्तकी - संतांचे चरण मी माझ्या मस्तकावर धारण केले.
सरतो झालो तिही लोकी - त्यामुळे मी तिन्ही लोकांमध्ये श्रेष्ठ झालो आहे.

विवेचन (Elaboration)
पराकोटीची शरणागती: भारतीय संस्कृतीत, चरण मस्तकी ठेवणे हे परम आदर,
पूर्ण शरणागती आणि आशीर्वाद ग्रहण करण्याचे प्रतीक आहे.
कृतार्थता आणि सिद्धी: संतांच्या कृपेमुळे त्यांना इतका मोठा लाभ झाला की,
त्यांची योग्यता तिन्ही लोकांत मान्य झाली.

उदाहरण: एखाद्या राजाला त्रैलोक्याचे ऐश्वर्य मिळाले, तरी संत चरणांच्या कृपेपुढे ते फिके आहे.

कडवे २:
"लोळेन चरणावरी। इच्छा फिटेल तोवरी ॥ २॥"

प्रत्येक कडव्याचा अर्थ (Meaning)
लोळेन चरणावरी - मी संतांच्या चरणांवर लोळत राहीन.
इच्छा फिटेल तोवरी - जोपर्यंत माझी इच्छा पूर्ण होत नाही, तोपर्यंत.

विवेचन (Elaboration)
अखंड तळमळ: 'लोळणे' हा शब्द केवळ आदर दर्शवत नाही,
तर विरह आणि तीव्र तळमळ दर्शवतो.
तृप्तीची भूक: येथे 'इच्छा फिटणे' म्हणजे तृप्त होणे.
संतांच्या चरण-रजःकणांमध्ये राहणे हेच मोठे भाग्य आहे.

उदाहरण: एखाद्या बाळासारखे लोळणे, प्रेम आणि आत्मिक तृप्तीचे प्रतीक.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-09.11.2025-रविवार.
===========================================