🏛️ चाणक्य नीती - प्रथम अध्याय, श्लोक १० 🏛️कविता-🏃‍♂️💨🤲🕊️🎁❤️

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति प्रथम अध्याय -

लोकयात्रा भयं लज्जा दाक्षिण्यं त्यागशीलता ।
पञ्च यत्र न विद्यन्ते न कुर्यात्तत्रसगतिम् ।।१०।।

🏛� चाणक्य नीती - प्रथम अध्याय, श्लोक १० 🏛�

📜 श्लोक:
लोकयात्राभयंलज्जादाक्षिण्यंत्यागशीलता।
पञ्चयत्रनविद्यन्तेनकुर्यात्तत्रसगतिम्।।१०।।
लोकयात्राभयंलज्जादाक्षिण्यंत्यागशीलता।
पञ्चयत्रनविद्यन्तेनकुर्यात्तत्रसगतिम्।।१०।।
🙏 छोट्या अर्थाचा सारांश (Short Meaning Summary):

🙅�♂️ व्यवहारज्ञान (लोकयात्रा), पापाची भीती (भयम्),
नैतिक लाज (लज्जा), औदार्य (दाक्षिण्यम्) आणि त्यागवृत्ती —
हे पाच गुण ज्या समाजात नाहीत,
तेथे निवास करू नये किंवा संगत ठेवू नये.

🎙� दीर्घ मराठी कविता (नीती आणि भक्तीभावपूर्ण, यमक सहित)
१�⃣ आरंभ (नीतीचा आधार) 🧭

चाणक्य गुरूंचा, ध्रुव तारा हा नियम,
कसे निवडावे जग, नीतीचा तो संगम.
पाच दिव्य गुण, पाहू समाजाचे सार,
जिथे ते न मिळती, सोडूनी द्यावा तो द्वार.

(पदाचा अर्थ: आचार्य चाणक्यांनी सांगितलेला हा नियम जीवनात योग्य मार्ग निवडण्याचा आधार आहे. समाजाचे सार असलेले पाच दैवी गुण जेथे नसतील, ते ठिकाण सोडून द्यावे.)

२�⃣ लोकयात्रा (व्यवहार आणि ज्ञान) 🤝🌍

पहिला तो लोकयात्रा, जगावे व्यवहारानं,
जगाच्या चालीरिती, शिकूनी घ्याव्या श्रमानं.
नसे ज्ञान ज्याला, नसे जगण्याचे भान,
अंधारात भटकतो, तिथे नसे सन्मान.

(पदाचा अर्थ: पहिला गुण म्हणजे व्यवहारज्ञान. जगाच्या चालीरीती मेहनतीने शिकून घ्याव्यात. ज्याला जगाचे ज्ञान नाही, त्याला समाजात सन्मान मिळत नाही; अशा लोकांची संगत टाळावी.)

३�⃣ भयम् (धर्माची भीती) 😱⚖️

दुसरे ते भयम् जाणा, पापाचे मनात,
अनीतीची भीती, असावी नसावी ख्यात.
देव धर्म नियम, जो मानीना क्षणभर,
तो क्रूर पशू जणू, नको त्याची संगत खरं.

(पदाचा अर्थ: दुसरा गुण म्हणजे वाईट कृत्ये करण्याची भीती. देव, धर्म आणि नियमांना न मानणारा माणूस क्रूर पशूसमान असतो; त्याची संगत करणे योग्य नाही.)

४�⃣ लज्जा (नैतिक संकोच) 🫣🤫

तिसरी ती लज्जा पाहा, गैरकर्माची जाण,
लाज नसता उरते, मानुसकीचे वाण.
जेथे नसे लाज, तिथे अनीतीचे राज्य,
तेथे थोर मानवा, राहणे म्हणजे त्याज्य.

(पदाचा अर्थ: तिसरा गुण म्हणजे वाईट काम करण्याची लाज. लाज नसेल तर माणुसकी संपते. जेथे अनैतिक कामे होतात, तेथे मोठ्या माणसाने राहणे त्याज्य आहे.)

५�⃣ दाक्षिण्यम् (औदार्य आणि दया) 🎁❤️

चौथा गुण दाक्षिण्यम्, औदार्याची खूण,
दुसऱ्याच्या दुःखी, व्हावे आपणच लीन.
नसे औदार्य जिथे, फक्त स्वार्थाचे राज्य,
ती माणसे कठोर, नको त्यांचा साहाय्य.

(पदाचा अर्थ: चौथा गुण म्हणजे औदार्य. दुसऱ्याच्या दुःखात सहानुभूती दाखवावी. जेथे औदार्य नाही, केवळ स्वार्थ आहे, ती माणसे कठोर असतात; त्यांचा आधार घेऊ नये.)

६�⃣ त्यागशीलता (समर्पणाची भावना) 🤲🕊�

पाचवी त्यागशीलता, परमार्थाची वृत्ती,
समर्पणाने मिळते, जीवनात खरी शांती.
त्याग नसेल तेथे, स्वार्थाचीच घाई,
पञ्च यत्र न विद्यन्ते, तिथे राहावे काई?

(पदाचा अर्थ: पाचवा गुण म्हणजे इतरांसाठी निस्वार्थ त्याग करण्याची वृत्ती. जेथे त्याग नसतो, तिथे फक्त स्वार्थाची गर्दी असते. हे पाच गुण जेथे नाहीत, तिथे निवास तरी कशासाठी करायचा?)

७�⃣ समारोप (संगतीचा त्याग) 🏃�♂️❌

म्हणूनी साधका, ऐका नीतीचा आधार,
अशा स्थानी न कुर्यात्तत्रसगतिम् निर्धार.
ज्या गावात नसे, हे पाचही गुण सार,
तेथे ठेवू नका, पायाचाही भार.

(पदाचा अर्थ: म्हणून, हे साधका, नीतीचा आधार ऐक. अशा ठिकाणी निवास किंवा संगत करू नये, हे निश्चित. ज्या गावात किंवा समाजात हे पाच महत्त्वाचे गुण नसतील, त्या ठिकाणी क्षणभरही थांबू नका.)

🪔 ईमोजी सारांश (Emoji Saransh):
नीतीचा गुणभाव   ईमोजी / चिन्ह

लोकयात्रा — व्यवहार ज्ञान   🤝🌍
भयम् — पापाची भीती   😱⚖️
लज्जा — नैतिक लाज   🫣🚫
दाक्षिण्यम् — औदार्य   🎁❤️
त्यागशीलता — त्याग वृत्ती   🤲🕊�
न कुर्यात्तत्रसगतिम् — संगत टाळावी   🏃�♂️💨

🌿 इति चाणक्यनीती - प्रथम अध्याय, श्लोक १० (नीती आणि भक्तीभाव सहित) 🌿

--अतुल परब
--दिनांक-08.11.2025-शनिवार.
===========================================