संत सेना महाराज-सेना न्हावी भक्त भला-2-

[Atul Kaviraje]

                     "संत चरित्र"
                    ------------

        संत सेना महाराज-

** विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Complete, Extensive, and Lengthy Elaboration)**
हा अभंग संत सेना न्हावी यांच्या आयुष्यातील एका प्रसिद्ध चमत्कारी कथेचा संदर्भ देतो. या कथेचे विवेचन केल्यास अभंगाचा भावार्थ अधिक स्पष्ट होतो:

१. भक्त आणि देव यांच्यातील नात्याचे उदाहरण (उदाहरणा सहित)
कथा: संत सेना महाराज हे महाराजांच्या दरबारात न्हावी म्हणून काम करत होते. त्यांची नित्यनियमाने पंढरपूरच्या विठोबाची पूजा आणि नामस्मरण करण्याची सवय होती. एके दिवशी महाराजांनी त्यांना तातडीने बोलावले, पण सेना महाराज विठोबाच्या पूजेत तल्लीन होते. त्यांना पूजेतून उठावेसे वाटले नाही. त्यांनी ठरवले की, पूजेत खंड पाडण्यापेक्षा देवाची आज्ञा मोडलेली बरी.

इकडे महाराजांना उशीर होत असल्याने, खुद्द पंढरीचा विठोबा सेना महाराजांचे रूप घेऊन महाराजांच्या दरबारात हजर झाला. विठोबाने अत्यंत प्रेमळपणे आणि निगुतीने महाराजांची सेवा केली, तेल लावले, स्नान करवले आणि क्षौर (हजामत) केली. महाराजांना सेवेत इतका आनंद झाला की त्यांनी विठोबाच्या हातावर भेट म्हणून सोन्याचे कंकण ठेवले. सेवा संपल्यावर विठोबा अदृश्य झाला.

जेव्हा सेना महाराज पूजा आटोपून महाराजांच्या भेटीस गेले, तेव्हा महाराजांनी त्यांना विचारले की "आज तुम्ही इतक्या लवकर येऊन परत का गेलात?" सेना महाराजांना काहीच आठवेना. महाराजांनी दाखवलेले सोन्याचे कंकण पाहून सेना महाराजांना देवानेच आपली सेवा केली याची खात्री पटली.

२. विवेचन: 'देव भुलविला' याचा अर्थ
हा अभंग या कथेची ग्वाही देतो. 'देव भुलविला' याचा अर्थ असा:

ईश्वराचे दास्यत्व: सेना महाराजांनी आपल्या कर्माला (न्हावीच्या कामाला) देखील ईश्वराची सेवा मानले. 'हा न्हावी नसून, माझ्या सेवेसाठी आलेला परमेश्वरच आहे,' हा भाव महाराजांना विठोबाच्या सेवेत जाणवला.

कर्तव्य आणि भक्तीची सांगड: सेना महाराजांनी कर्तव्य आणि भक्ती यात भक्तीला प्राधान्य दिले. आपली नित्यपूजा सोडली नाही. या अखंड निष्ठा आणि समर्पणामुळे देव स्वतः त्यांच्या मदतीला धावला. देवाला भक्ताचे काम करावे लागले, हे भक्तीचे परम सामर्थ्य आहे.

समता आणि नम्रता: सेना महाराज न्हावी असले तरी, ते निष्ठावान होते. देवाला जात, वर्ण किंवा व्यवसाय महत्त्वाचा नसतो. भक्तीच्या शुद्धतेमुळे सामान्य माणूसही भगवंताच्या भेटीस पात्र ठरतो.

🎯 समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary/Inference)
या दोन ओळींचा अभंग महाराष्ट्राच्या संत साहित्यातील भक्तीची अजेय शक्ती दर्शवतो.

समारोप: "सेना न्हावी भक्त भला। तेणे देव भुलविला।।" या उक्तीतून हे सिद्ध होते की, भक्ती ही व्यवसाय किंवा परिस्थिती यावर अवलंबून नसून, ती प्रेमाच्या निष्ठेवर अवलंबून असते. ज्या भक्ताच्या अंतःकरणात ईश्वरासाठी शुद्ध प्रेम आहे, त्याला देव आपल्यापासून वेगळे मानत नाही.

निष्कर्ष (Inference): ज्याप्रमाणे निष्ठावान आई-वडिलांसाठी त्यांचे बाळ महत्त्वाचे असते, त्याप्रमाणे भक्ताच्या निस्सीम प्रेमापुढे देव स्वतःचा देवपणा विसरतो. संत सेना न्हावी यांनी आपल्या व्यवसायातून 'सेवाधर्म' आणि 'नामस्मरण' या दोन मार्गांनी देव मिळवला. म्हणून, या अभंगातून संत सांगतात की, कर्म कोणतेही असो, जर ते देवाच्या स्मरणासह आणि निष्ठेने केले, तर देव स्वतः तुमच्या अधीन होतो.

हा एक समकालीन संतांनी त्यांच्याबद्दल केलेला गौरवच आहे. संत सेनाजींचा श्रीनामदेवांनी वारकरी संप्रदायाचा पूर्व इतिहास सांगितला. ज्ञानदेवादी भावंडांची चरित्रे सांगितली. खरे म्हणजे सेनाजींना वाटले होते की, ही सर्व भावंडे भेटतील, पण महाराष्ट्रात आल्यानंतर समजले की, ही सर्व भावंडे काही वर्षांपूर्वी संजीवन समाधी घेऊन त्यांनी आपल्या जीवनयात्रा संपवल्या आहेत.

 बांधवगडला राहणाच्या सेनाजींना हे समजले नव्हते. गुरुबंधूंच्या मुलांचे दर्शन सेनाजीना न मिळाल्याने कष्टी झाले होते; पण नामदेवाने सांगितले या चारही विभूती अमर आहेत, चिरंजीव आहेत. आजही त्र्यंबकेश्वर, आळंदी व सासवडला जा तुम्हाला त्यांना भेटल्याची प्रचीती निश्चित येईल.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-10.11.2025-सोमवार.     
===========================================