संत सेना महाराज-ज्ञानदेव गुरू ज्ञानदेव तारू-1-🚢🙏

[Atul Kaviraje]

                     "संत चरित्र"
                    ------------

        संत सेना महाराज-

मेनाजी तीनही तीर्थक्षेत्री गेले, त्या त्या समाधीजवळ जाऊन त्यांचे दर्शन शेतले. आळंदीला सेनाजींनी बराच काळ मुक्काम केला ज्ञानदेवांच्या समाधीस्थ विभूतीच्या दर्शनाने सेनाजींच्या आयुष्याचा शीण निघून गेला. ज्ञानदेवांच्या सर्व यांच्या प्रती मिळविल्या. त्याचा अभ्यास केला. केवळ गुरुबंधूंची मुले म्हणून त्यांची दृष्टी पूर्ण एकरूप होऊन गेली. श्रीज्ञानदेवांबद्दल अतिशय ऋणात्मक भावना सेनाजींनी व्यक्त केली.

"ज्ञानदेव गुरू ज्ञानदेव तारू।

उतरील पैल पारू ज्ञानदेव॥ १॥

ज्ञानदेव माता ज्ञानदेव पिता।

तोडील भव व्यथा ज्ञानदेव॥२॥

ज्ञानदेव माझे सोयरे धायरे।

जिवलग निरधरि ज्ञानदेव॥ ३॥

सेना म्हणे माझा ज्ञानदेव निधान।

दाविली निज खूण ज्ञानदेवे ॥ ४॥

🕉� जय हरी विठ्ठल! 🌟
संत सेना महाराजांचा अभंग : 'ज्ञानदेव गुरू ज्ञानदेव तारू' 🚢🙏
आरंभ (Introduction)

संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक थोर संत कवी.
त्यांच्या अभंगांमध्ये परमार्थ, भक्ती आणि गुरूंबद्दलचा निस्सीम आदरभाव दिसून येतो.
प्रस्तुत अभंग हा संतश्रेष्ठ ज्ञानदेव (ज्ञानेश्वर महाराज) यांच्या प्रति असलेल्या त्यांच्या
अनन्यसाधारण भक्तीचे आणि कृतज्ञतेचे प्रतीक आहे.

सेना महाराजांनी ज्ञानदेवांना केवळ संत नव्हे,
तर साक्षात जीवनाचा आधार, गुरू आणि तारणहार मानले आहे.
या अभंगातून त्यांनी ज्ञानदेवांच्या स्वरूपाचे आणि सामर्थ्याचे
अत्यंत सुंदर व भावनात्मक वर्णन केले आहे.

✨ १. प्रत्येक कडव्याचा अर्थ (Pratyek Kadvayacha Arth) आणि विस्तृत विवेचन
कडवे १ :

ज्ञानदेव गुरू ज्ञानदेव तारू।
उतरील पैल पारू ज्ञानदेव॥ १॥

मराठी अर्थ (Meaning):
ज्ञानदेव हेच माझे गुरू (मार्गदर्शक) आहेत.
ज्ञानदेव हेच माझी नाव (तारू) आहेत.
तेच मला या भवसागरातून पैलतीरी (मोक्षाकडे) नेतील.
तेच माझ्या उद्धाराचे खरे साधन आहेत.

सखोल भावार्थ आणि विवेचन (Deep Meaning and Elaboration):
गुरूचे महत्त्व: सेना महाराज ज्ञानदेवांना पहिले आणि मुख्य गुरू मानतात.
गुरू हा शिष्याला अज्ञानाच्या अंधारातून ज्ञानाच्या प्रकाशाकडे नेतो.
ज्ञानदेवांचे कार्य आणि शिकवण, विशेषतः 'ज्ञानेश्वरी',
हेच त्यांचे अध्यात्मिक मार्गदर्शन आहे.

तारूचे रूपक: 'तारू' म्हणजे नाव किंवा जहाज — जीवनाचा प्रवास या भवसागरात.
दुःख, मोह, माया आणि जन्म-मृत्यूचे चक्र या सागरातून
भक्ताला पार नेणारा एकमेव नाविक म्हणजे ज्ञानदेव.
त्यांच्या कृपेनेच भक्त मोक्षाच्या किनाऱ्याला पोहोचतो.

उदाहरण:
जसे कुशल नाविक वादळी समुद्र पार नेतो,
तसे ज्ञानदेव आपल्याला संसाररूपी सागरातून पार नेऊन
मोक्षरूपी किनाऱ्यावर सुरक्षित पोहोचवतात.
हीच श्रद्धा सेना महाराजांच्या अंतःकरणात आहे.

कडवे २ :

ज्ञानदेव माता ज्ञानदेव पिता।
तोडील भव व्यथा ज्ञानदेव॥ २॥

मराठी अर्थ (Meaning):
ज्ञानदेव हेच माझी आई आहेत, आणि ज्ञानदेव हेच माझे वडील आहेत.
तेच माझ्या संसारातील दुःख (भव व्यथा) नष्ट करतील.
त्यांची कृपा हेच माझ्या जीवनाचे पोषण आहे.
तेच माझे रक्षणकर्ते आणि पालनकर्ते आहेत.

सखोल भावार्थ आणि विवेचन:
आई-वडील म्हणजे प्रेम, सुरक्षितता आणि आधार.
सेना महाराजांसाठी ज्ञानदेव हेच त्या भूमिकेत आहेत.
आईसारखे कोमल प्रेम आणि पित्याप्रमाणे सामर्थ्य —
या दोन्ही गुणांचा संगम ज्ञानदेवांमध्ये दिसतो.

'भव व्यथा' म्हणजे संसारातील दुःख, जन्म-मृत्यूची भीती, वासना, मोह.
ही सर्व अज्ञानातून उत्पन्न झालेली वेदना आहे.
ज्ञानदेवांचे ज्ञान आणि उपदेश या वेदनांचे मूळ नष्ट करतात,
आणि भक्ताला आत्मशांतीचा अनुभव देतात.

उदाहरण:
लहान मूल आई-वडिलांवर जसे सर्वार्थाने अवलंबून असते,
तसेच सेना महाराज आपले रक्षण आणि मार्गदर्शन
ज्ञानदेवांवर पूर्ण विश्वासाने सोपवतात.
त्यांची भक्ती ही संपूर्ण समर्पणाची आहे.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-11.11.2025-मंगळवार.
===========================================