चाणक्य नीति प्रथम अध्याय - यो ध्रुवाणि परित्यज्य अध्रुवं परिषेवते-2-

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति प्रथम अध्याय -

यो ध्रुवाणि परित्यज्य अध्रुवं परिषेवते ।
ध्रुवाणि तस्य नश्यन्ति अध्रुवं नष्टमेव हि ।।१३।।

❌ ओळ ४: अध्रुवं नष्टमेव हि

संस्कृत पद | मराठी अर्थ (Meaning)
अध्रुवं — अस्थिर गोष्ट
नष्टमेव हि — निश्चितपणे नष्टच होते

💡 सखोल भावार्थ आणि विवेचन:

दुहेरी नुकसान —
ज्या अस्थिर गोष्टींच्या मागे मनुष्य धावतो,
त्या तर टिकत नाहीतच,
आणि खात्रीच्या गोष्टी तो आधीच गमावतो.

त्यामुळे परिणाम असा —
जे मिळवायचे होते ते मिळत नाही (अध्रुव नष्ट),
आणि जे होते ते हरवते (ध्रुव नष्ट).
हा अनुभव आयुष्यात सर्वात मोठा धडा ठरतो.

२�⃣ उदाहरणासह स्पष्टीकरण (Udaharana Sahit)
क्षेत्र   ध्रुवाणि (स्थिर, निश्चित)   अध्रुवं (अस्थिर, अनिश्चित)   परिणाम
व्यवसाय   स्थिर, नफ्यात असलेला पारंपारिक व्यवसाय   रातोरात श्रीमंती देणारी धोकादायक योजना   स्थिर व्यवसाय थांबतो (ध्रुव नष्ट), योजना फसते (अध्रुव नष्ट)
नोकरी   खात्रीची नोकरी, अनुभव, चांगले पगार   सर्व बचत सट्टेबाजारात गुंतवणे   नोकरी गमावतो (ध्रुव नष्ट), पैसे बुडतात (अध्रुव नष्ट)
संबंध   प्रामाणिक, कुटुंबीय नाते   तात्पुरते आकर्षण, अनैतिक संबंध   प्रेम गमावतो (ध्रुव नष्ट), आकर्षण संपते (अध्रुव नष्ट)
💡 समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary)

समारोप:
चाणक्य नीतीचा हा श्लोक मानवाच्या लोभी स्वभावावर आणि अस्थिर मनावर भाष्य करतो.
चाणक्यांचा सल्ला स्पष्ट आहे —
जे तुमच्याजवळ आहे, जे स्थिर आणि खात्रीचे आहे,
त्याचे मूल्य ओळखून ते जपले पाहिजे.

क्षणिक मोहापायी किंवा फायद्याच्या लालसेने
अनिश्चित गोष्टींच्या मागे धावणे म्हणजे
स्वतःच्या पायावर धोंडा पाडून घेणे आहे.

निष्कर्ष (Inference):
आयुष्यात नेहमी विवेकबुद्धीने निर्णय घ्यावा.
स्थिर आणि नैतिक मार्गाचा त्याग करून
तात्पुरत्या लाभाच्या मागे धावणाऱ्याला
शेवटी दोन्ही बाजूंनी नुकसान होते.

जीवनात टिकून राहण्यासाठी आणि यशस्वी होण्यासाठी
वर्तमान आणि खात्रीच्या आधारावर लक्ष केंद्रित करणे
हेच सर्वात महत्त्वाचे आहे.

🔠 इमोजी आणि शब्द सारांश (Horizontal Way)

📜 | चाणक्य | नीती | 🥇 | प्रथम | अध्याय | 🧠 | विवेक |
💫 | यो | ध्रुवाणि | परित्यज्य | ⚓ | स्थिर | खात्रीचे | सोडतो |
💨 | अध्रुवं | परिषेवते | 🌪� | अस्थिर | अनिश्चित | मागे | धावतो |
📉 | ध्रुवाणि | तस्य | नश्यन्ति | 💔 | आधार | गमावतो |
🗑� | अध्रुवं | नष्टमेव | हि | ❌ | अनिश्चित | निश्चितपणे | नष्ट |
💡 | निष्कर्ष | विवेकबुद्धी | महत्त्वाचे |

🌿 अंतिम विचार:
जो आपल्या स्थिर मूल्यांना सोडून
क्षणिक फायद्याच्या मागे धावतो,
तो दोन्ही गमावतो — ध्रुव आणि अध्रुव दोन्ही!
म्हणूनच विवेकाने, स्थैर्याने आणि संयमानेच चालावे — हीच चाणक्यनीती. 🧠✨

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-11.11.2025-मंगळवार.
===========================================