चाणक्य नीति प्रथम अध्याय-वरयेत्कुलजां प्राज्ञो विरूपामपि कन्यकाम्-श्लोक १४-2-

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति प्रथम अध्याय -

वरयेत्कुलजां प्राज्ञो विरूपामपि कन्यकाम् ।
रूपीला न नीचस्य विवाहः सदो कुले ।।१४।।

ओळ २: 'रूपीलां न नीचस्य विवाहः सदो कुले ।।१४।।'
प्रत्येक ओळीचा अर्थ (Pratyek OLICHA Arth):

रूपीलां (Rūpīlām): रूपवान (सुंदर) असलेल्या.

न (Na): नाही.

नीचस्य (Nīcasya): नीच (असंस्कारी, हीन) कुळातील.

विवाहः (Vivāhaḥ): विवाह.

सदो (Sadō): नेहमी, कधीही.

कुले (Kule): कुळात.

अन्वयार्थ: नीच (असंस्कारी) कुळातील रूपवान कन्येशी विवाह कधीही करू नये.

विस्तृत विवेचन (Pradirgh Vivechan):

या ओळीत चाणक्य सावध करतात की, स्त्री कितीही रूपवान (सुंदर) असली, तरी जर तिचे कुळ (कुटुंब) 'नीच' असेल, तर तिच्याशी विवाह करणे टाळावे. येथे 'नीच कुळ' म्हणजे गरिबी नव्हे, तर संस्कारांची कमतरता, अनीतिमान वर्तन, व्यसने, खराब चारित्र्य किंवा कुटुंबातील सदस्यांमध्ये सद्सद्विवेकबुद्धीचा अभाव होय.

बाह्य सौंदर्य हे तात्पुरते असते, पण कुटुंबातून मिळालेले संस्कार आयुष्यभर टिकतात. नीच कुळातील स्त्री, तिच्या सौंदर्यामुळे आकर्षक असली तरी, ती सोबत कुटुंबातील असंस्कार, दोष आणि वाईट सवयी घेऊन येते. यामुळे वैवाहिक जीवनात आणि मुलांच्या संगोपनात अनेक समस्या निर्माण होऊ शकतात. सौंदर्याच्या मोहात पडून दीर्घकाळचे सुख धोक्यात घालू नये.

उदाहरण: जर एखाद्या सुंदर स्त्रीचे कुटुंब वारंवार खोटे बोलणारे, भांडखोर किंवा नीतिमत्तेच्या मार्गापासून दूर असेल, तर ती स्त्रीसुद्धा नकळतपणे ते दोष वैवाहिक जीवनात घेऊन येते. त्यामुळे रूप असूनही घरात कलह आणि अस्थिरता निर्माण होते.

४. समारोप (Conclusion/Samarop) 📝
चाणक्य नीतीमधील हा श्लोक प्राथमिकतेचे मूल्य निश्चित करतो. आचार्य चाणक्यांच्या मते, वैवाहिक जीवनाच्या मजबूत पायासाठी उत्तम संस्कार आणि कुटुंबाची पार्श्वभूमी हे बाह्य रूपापेक्षा अनेक पटीने अधिक महत्त्वाचे आहेत. रूपवान कन्येशी विवाह केल्यास काही काळ आनंद मिळू शकतो, परंतु सुखी, स्थिर आणि नीतिमान कौटुंबिक जीवनासाठी चारित्र्यवान आणि संस्कारी कुळातील कन्येची निवड करणे हेच बुद्धीमान व्यक्तीचे लक्षण आहे.

५. निष्कर्ष (Summary/Inference - Nishkarsha) 💡
निष्कर्ष: विवाह करताना चारित्र्य आणि संस्कारांना सर्वोच्च स्थान द्यावे. रूप हे गौण आहे. उच्च कुळ (संस्कार) हे शांत, सुसंस्कृत आणि यशस्वी कौटुंबिक जीवनाची गुरुकिल्ली आहे.

👉 EMOJI सारांश (Emoji Saransh) आणि शब्दांचे पृथक्करण 👈
EMOJI सारांश:

📜 🧭 🧠 📝 💡 🙏 ❤️

शब्दांचे पृथक्करण (Separated Words):

📜 चाणक्य नीती प्रथम अध्याय श्लोक 🧭 आरंभ 🧠 सखोल भावार्थ 📝 प्रत्येक ओळीचा अर्थ विस्तृत विवेचन 💡 निष्कर्ष वरयेत्कुलजां प्राज्ञो विरूपामपि कन्यकाम् रूपीलां न नीचस्य विवाहः सदो कुले || 🙏 धन्यवाद ❤️

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-12.11.2025-बुधवार.
===========================================