कबीर दास जी के दोहे- कबीरा सोया क्या करे, उठि न भजे भगवान-1-🙏 ⏳ 🧠 💡 🛏️ 🚪

[Atul Kaviraje]

कबीर दास जी के दोहे-

कबीरा सोया क्या करे, उठि न भजे भगवान।
जम जब घर ले जायेंगे, पड़ी रहेगी म्यान॥१५॥

भावार्थ- कबीरदास जी कहते हैं की हे प्राणी! तू सोता रहता है (अपनी चेतना को जगाओ) उठकर भगवान का स्मरण कर क्यूंकि जिस समय यमदूत तुझे अपने साथ लेने आएंगे तब तेरा यह शरीर खाली म्यान की तरह पड़ा रह जाएगा।

संत कबीर दास जी यांचा दोहा : श्लोक १५

॥ दोहा ॥
कबीरा सोया क्या करे, उठि न भजे भगवान। जम जब घर ले जायेंगे, पड़ी रहेगी म्यान॥१५॥

सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth): दीप अर्थ/सार
संत कबीर दास जी यांचा हा दोहा मानवाला काळाचे महत्त्व (Importance of Time) आणि मानवी जीवनाचे अंतिम सत्य (Ultimate Truth of Human Life) याची जाणीव करून देतो.

कबीर म्हणतात की, हे मानवा! तू अज्ञानाच्या निद्रेत (Spiritual Slumber) का झोपला आहेस? 'सोया' (झोपणे) याचा अर्थ केवळ शारीरिक झोप नव्हे, तर अज्ञान, आळस आणि संसारिक मोहांमध्ये (Worldly Attachments) गुरफटून पडणे होय. तू या मोहातून जागा हो आणि भगवंताचे भजन (स्मरण) कर.

या जीवनात आपण जे काही धन, संपत्ती, आणि शरीर यांच्यावर प्रेम करतो, ते सर्व क्षणिक आहे. ज्यावेळी यमदूत (मृत्यूचा देव) तुला तुझ्या घरातून घेऊन जातील, त्यावेळी तुझे हे शरीर रिकाम्या म्यानाप्रमाणे (म्यान - तलवार ठेवण्याचे आवरण) पडून राहील. याचा अर्थ, शरीरातील आत्मा (Soul) निघून जाईल आणि हे नश्वर शरीर इथेच नष्ट होण्यासाठी शिल्लक राहील. कबीरांचा उद्देश आहे की, आयुष्यभर नश्वर वस्तूंसाठी झटण्याऐवजी, शाश्वत सत्य (Eternal Truth) असलेल्या भगवंताच्या स्मरणात वेळ घालवावा.

प्रत्येक ओळीचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन

ओळ १: कबीरा सोया क्या करे,
अर्थ (Pratyek Olicha Arth): हे कबीरा (येथे मानवाला उद्देशून), तू (अज्ञानाच्या) निद्रेत काय करत बसला आहेस?

विस्तृत विवेचन (Pradirgh Vivechan):

सोया क्या करे: 'सोया' ही केवळ झोप नसून, ती अज्ञानाची गाढ निद्रा आहे. माणूस आयुष्यभर खाणे, पिणे, धन कमविणे, प्रतिष्ठा मिळवणे यातच रमून जातो आणि त्याला आपल्या जन्म-मृत्यूच्या चक्राची जाणीव राहत नाही. कबीर त्याला जागे करत आहेत की, या व्यर्थ कामांमध्ये वेळ घालवू नकोस.

उद्देश: कबीर मानवाला सांगतात की, तुला मनुष्यजन्म मिळाला आहे, जो आत्म-जागृतीसाठी (Self-realization) अत्यंत दुर्लभ आहे. तू जर या जीवनातही माया-मोहात झोपून राहिला, तर तू जन्माचा उद्देश गमावशील.

ओळ २: उठि न भजे भगवान।
अर्थ (Pratyek Olicha Arth): उठ आणि भगवंताचे भजन (स्मरण) का करत नाहीस?

विस्तृत विवेचन (Pradirgh Vivechan):

उठि: 'उठ' म्हणजे जागरूक हो (Be Awake). अज्ञानाचा पडदा दूर करून, सत्कर्माच्या आणि भगवंताच्या स्मरणाच्या मार्गावर चालण्यासाठी सज्ज हो.

न भजे भगवान: भजन म्हणजे केवळ गाणे नव्हे, तर ईश्वराचे नामस्मरण, ध्यान आणि सत्कर्म करणे. कबीर विचारतात की, तुला भगवंताच्या स्मरणासाठी वेळ का मिळत नाही? भगवंताचे स्मरणच तुला मुक्ती (Salvation) देऊ शकते. बाकी सर्व निरुपयोगी आहे.

ओळ ३: जम जब घर ले जायेंगे,
अर्थ (Pratyek Olicha Arth): ज्यावेळी यमदूत (मृत्यूचे दूत) तुला तुझ्या घरातून घेऊन जातील,

विस्तृत विवेचन (Pradirgh Vivechan):

जम: 'यम' (मृत्यूचा देव) आणि त्याचे दूत (यमदूत) हे काळाचे (Time) प्रतीक आहेत. मृत्यू कधी येईल, हे कोणालाच माहीत नसते. तो कोणालाही, कधीही घेऊन जाऊ शकतो.

घर ले जायेंगे: 'घर' म्हणजे हे नश्वर शरीर. यमदूत जेव्हा आत्म्याला शरीरातून बाहेर काढतात, तेव्हा आपण आयुष्यभर जपलेला अहंकार आणि मालकीची भावना (Sense of Possession) शून्य होते. मृत्यू अटळ आहे आणि त्या क्षणी, तुझ्या मदतीला भगवंताचे स्मरणच येईल.

उदाहरण (Udaharana Sahit): आपण आयुष्यभर घर, कार, बँकेतील रक्कम जपतो. पण जेव्हा मृत्यू येतो, तेव्हा यापैकी काहीही सोबत येत नाही. हाच 'जम' जेव्हा येतो, तेव्हा मानवी प्रयत्न थांबतात.

ओळ ४: पड़ी रहेगी म्यान॥
अर्थ (Pratyek Olicha Arth): तेव्हा (तुझे हे शरीर) रिकाम्या म्यानाप्रमाणे पडून राहील.

विस्तृत विवेचन (Pradirgh Vivechan):

म्यान: 'म्यान' म्हणजे तलवार ठेवण्याचे आवरण (Scabbard). तलवार (आत्मा) बाहेर काढल्यावर म्यान रिकामे होते. या दोह्यात 'शरीर' हे म्यान आहे आणि 'आत्मा' ही तलवार आहे.

पड़ी रहेगी: जेव्हा आत्मा (तलवार) निघून जातो, तेव्हा शरीर (म्यान) निरुपयोगी (Useless) होऊन पडून राहते. जे शरीर तू इतके जपले, ते मातीमोल होते. त्यामुळे, कबीर संदेश देतात की, म्यानावर प्रेम करण्याऐवजी, आत असलेल्या तलवारीची (आत्म्याची) शक्ती ओळख आणि तिला भगवंताच्या स्मरणाने तेजस्वी कर.

🙏 ⏳ 🧠 💡 🛏� 🚪 💀 🗡� 🛡� 🏡

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-13.11.2025-गुरुवार.
===========================================