🧘‍♂️ श्रीमद्भगवद्गीता - तिसरा अध्याय (कर्मयोग) - ८ वा श्लोक-1- 🎯🎯🙏📜🧘‍♂️💡

[Atul Kaviraje]

तीसरा अध्यायः कर्मयोग-श्रीमद्भगवदगीता-

नियतं कुरु कर्म त्वं कर्म ज्यायो ह्यकर्मणः।
शरीरयात्रापि च ते न प्रसिद्धयेदकर्मणः।।8।।

तू शास्त्रविहित कर्तव्य कर्म कर, क्योंकि कर्म न करने की अपेक्षा कर्म करना श्रेष्ठ है तथा कर्म न करने से तेरा शरीर निर्वाह भी सिद्ध नहीं होगा |(

🙏🕉�📖

🧘�♂️ श्रीमद्भगवद्गीता - तिसरा अध्याय (कर्मयोग) - ८ वा श्लोक 🎯
या श्लोकामध्ये भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाला कर्माचे महत्त्व आणि कर्मत्यागाचे दुष्परिणाम स्पष्ट करत आहेत.

📜 श्लोक (Sanskrit Shloka)
नियतं कुरु कर्म त्वं कर्म ज्यायो ह्यकर्मणः। शरीरयात्रापि च ते न प्रसिद्धयेदकर्मणः।।८।।

📝 श्लोकाचा अर्थ (Pratyek SHLOKACHA Arth)
नियतं कुरु कर्म त्वम् - तू आपले नियत कर्म (शास्त्र विहित कर्तव्य) कर.

कर्म ज्यायो हि अकर्मणः - कारण कर्म न करण्यापेक्षा कर्म करणे निश्चितच श्रेष्ठ आहे. (हि-निश्चितच, ज्याय: - श्रेष्ठ)

शरीरयात्रा अपि च ते न प्रसिद्धयेत् अकर्मणः - आणि (च-आणि) कर्म न केल्यास तुझी शरीर-यात्रा (शारीरिक निर्वाह) सुद्धा शक्य होणार नाही. (प्रसिद्धयेत् - सिद्ध होणे, पूर्ण होणे)

सरळ अर्थ: तू आपले नियत (विहित) कर्म कर. कारण कर्म न करण्यापेक्षा कर्म करणे निश्चितच श्रेष्ठ आहे. कर्म न केल्यास तुझा शारीरिक निर्वाह सुद्धा शक्य होणार नाही.

💡 सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth): Deep meaning/essence
या श्लोकात भगवान श्रीकृष्णांनी कर्माच्या अपरिहार्यतेवर आणि त्याच्या श्रेष्ठत्वावर जोर दिला आहे. याचा सखोल भावार्थ असा आहे:

कर्तव्याचे अपरिहार्यत्व (Inevitability of Duty): मनुष्य स्वभावाने कर्म केल्याशिवाय राहू शकत नाही, कारण संपूर्ण सृष्टीच क्रियाशील आहे. त्यामुळे कर्म सोडून निवृत्त होण्याचा विचार हा केवळ एक भ्रम आहे. प्रकृतीचे गुण (सत्त्व, रज, तम) मानवाला सतत कर्म करण्यास प्रवृत्त करतात.

क्रियाशीलता श्रेष्ठ (Action is Superior): कर्म न करण्यापेक्षा (आळस, निष्क्रियता किंवा केवळ दिखाऊ संन्यास) आपले विहित कर्म (धर्मानुसार ठरवलेले कर्तव्य) करणे हे अध्यात्मिक प्रगतीसाठी अधिक चांगले आहे. कर्म न केल्यास मन आणि बुद्धी अशुद्ध राहण्याची शक्यता असते, तर योग्य कर्माने चित्तशुद्धी होते.

शारीरिक निर्वाहाची आवश्यकता (Necessity for Bodily Sustenance): आत्मसाधना किंवा कोणताही अध्यात्मिक मार्ग स्वीकारण्यासाठी शरीर हे एक महत्त्वाचे साधन आहे. शरीराचे पालनपोषण करण्यासाठी देखील कर्म आवश्यक आहे. खाणे, पिणे, स्वच्छता राखणे यांसारखी आवश्यक क्रिया (कर्म) केल्याशिवाय शरीर टिकू शकत नाही. जर शरीरच टिकले नाही, तर ज्ञानप्राप्ती किंवा मोक्षप्राप्तीचा प्रयत्न कसा करता येईल?

कर्मयोग (Path of Action): या श्लोकात कर्मयोगाचे मूळ तत्त्व आहे की, निष्क्रियता हा पर्याय नाही. आवश्यक कर्मे योग्य दृष्टीने (फळाची आसक्ती न ठेवता, निष्काम भावाने) केल्यास ती बंधनाऐवजी मुक्तीचे साधन बनतात.

विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Pratyek SHLOKACHE Marathi Sampurna Vistrut ani Pradirgh Vivechan)

🖋� आरंभ (Arambh - Introduction)
श्रीमद्भगवद्गीतेच्या तिसऱ्या अध्यायात, ज्याला 'कर्मयोग' म्हणतात, भगवान श्रीकृष्ण कर्माचे वास्तविक स्वरूप आणि त्याची आवश्यकता अर्जुनाला समजावून सांगत आहेत. अर्जुन युद्धातून माघार घेऊन भिक्षुजीवन (संन्यास) पत्करण्यास तयार झाला होता. मागील श्लोकांत कृष्णांनी हे स्पष्ट केले की केवळ कर्म न केल्याने कोणीही निष्कर्मता किंवा सिद्धी प्राप्त करू शकत नाही. त्याच विचारांना पुढे नेत, हा ८ वा श्लोक कर्मयोगाचा आधारस्तंभ बनतो.

🎯 नियत कर्म आणि त्याची श्रेष्ठता
"नियतं कुरु कर्म त्वं कर्म ज्यायो ह्यकर्मणः।"

नियत कर्म म्हणजे शास्त्रांनी, वर्ण-आश्रमाच्या नियमांनुसार किंवा व्यक्तीच्या नैसर्गिक प्रवृत्तीनुसार (स्वधर्मानुसार) ठरवून दिलेले कर्तव्य. उदा. क्षत्रियासाठी युद्ध करणे, ब्राह्मणाने ज्ञानदान करणे, शेतकऱ्याने शेती करणे, इत्यादी.

श्रीकृष्ण म्हणतात की तू (अर्जुन) आपले नियत कर्म (युद्ध करणे) कर. यामागचा मुख्य विचार हा आहे की, कर्म करणे हे अकर्मणः (कर्म न करण्यापेक्षा) निश्चितच श्रेष्ठ आहे.

कर्म न करण्यातील दोष: केवळ बाह्यतः निष्क्रिय राहणे म्हणजे कर्मत्याग नव्हे. मनातून आसक्ती आणि विचार सुरूच राहिल्यास तो खरा संन्यास ठरत नाही. निष्क्रियतेमुळे आळस, औदासिन्य (उदासीनता) वाढू शकते आणि मन अधिक चंचल होऊ शकते. कर्म न केल्यास मनुष्य समाजासाठी काहीही योगदान देत नाही, ज्यामुळे तो एक प्रकारचा दोष उत्पन्न करतो.

कर्म करण्यातील गुण: जेव्हा नियत कर्म निःस्वार्थ बुद्धीने केले जाते, तेव्हा ते मनाला शुद्ध करते आणि आत्मज्ञानासाठी योग्य भूमिका तयार करते. कर्म केल्याने कर्तव्यपूर्तीचा आनंद मिळतो आणि जगाचा गाडा सुरळीत चालतो. योग्य कर्म हे बंधनातून मुक्ती मिळवण्याचे प्रभावी माध्यम आहे, जर ते 'योग' (निष्काम भाव) साधून केले असेल.

🎯🙏📜🧘�♂️💡🚶�♂️⚖️🖋�

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-14.11.2025-शुक्रवार.
===========================================