🙏👑💡 चाणक्य नीती - प्रथम अध्याय, श्लोक १६ 💡👑🙏💖 गुणांची पारख:-🧪🍯💰🧠👑💡

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति प्रथम अध्याय -

विषादप्यमृतं ग्राह्यममेध्यादपि काञ्चनम् ।
नीचादप्युत्तमा विद्यास्त्रीरत्नं दुष्कुलादमि ।।१६।।

🙏👑💡 चाणक्य नीती - प्रथम अध्याय, श्लोक १६ 💡👑🙏

💖 गुणांची पारख: चाणक्य नीतीचा भक्तिमय आधार 💖

📜 श्लोकाचा संक्षिप्त अर्थ (Short Meaning)
विषातून अमृत घ्यावे, अशुद्ध जागेवरील सोने स्वीकारावे. नीच (सामान्य) व्यक्तीकडूनही उत्तम ज्ञान ग्रहण करावे आणि वाईट कुळात जन्मलेली असली तरी गुणवान स्त्रीला (पत्नी म्हणून) स्वीकारावे.

🌼 दीर्घ मराठी कविता: नीतीचा भक्तीभाव 🌼

१. (आचार्य आणि ईश्वरी नीती)

हे देवा, तुझी नीती, जगाला आधार,
आचार्य चाणक्ये केला, तिचा सुंदर विस्तार.
गुणांचे मोल मोठे, मूळ त्याचे पाहू नये,
ज्ञानाचा प्रकाश, जिथे दिसेल, तिथे पाऊल ठेवावे.

॥ पदाचा मराठी अर्थ ॥
(हे परमेश्वरा, तुझ्या नीतीमुळेच जग चालते. आचार्य चाणक्यांनी याच नीतीचा विस्तार केला आहे. वस्तूच्या किंवा ज्ञानाच्या स्रोताकडे न पाहता केवळ त्याच्या गुणांना महत्त्व द्यावे. ज्ञानाचा प्रकाश जिथे मिळेल, तिथे नम्रतेने जावे.)

२. (विषादप्यमृतं ग्राह्यम्)

विषातून अमृत जरी, आले हातामध्ये,
ते त्वरित स्वीकारावे, नसावे संभ्रमामध्ये.
अशुभ संकटातून, शुभ अर्थ घ्यावा,
जीवनातील धडा तो, हृदयात देवाचा ठेवावा.

॥ पदाचा मराठी अर्थ ॥
(जरी अमृत विषाच्या संपर्कातून मिळत असेल, तरी ते लगेच स्वीकारण्यास संकोच करू नये. जीवनात आलेल्या प्रत्येक वाईट अनुभवातून (विषातून) चांगला अर्थ आणि महत्त्वाचा धडा घ्यावा, तो धडा देवाची शिकवण म्हणून हृदयात जपावा.)

३. (अमेध्यादपि काञ्चनम्)

अशुद्ध जागेवरी जरी, कांचन पडे,
शुद्धता त्या सोन्याची, कधी नाही दडे.
मोल त्याचे तेच राहे, न पाहावे ठिकाण,
सुविचारा स्वीकारावे, देऊनी सन्मान.

॥ पदाचा मराठी अर्थ ॥
(अशुद्ध किंवा घाणेरड्या ठिकाणी जरी सोने पडले, तरी त्याची मूळ शुद्धता आणि मूल्य कमी होत नाही. तसेच, कोणत्याही अप्रिय किंवा दूषित स्रोतातून मिळालेल्या चांगल्या विचारांचा सन्मान करून स्वीकार करावा.)

४. (नीचादप्युत्तमा विद्या)

नीच मानवाकडून, उत्तम विद्या मिळे,
नम्र होऊन स्वीकारावी, ज्ञान मनी खुले.
गुरु तोच खरा, जो ज्ञान देई शुद्ध,
देवाचाच अंश पाहावा, बुद्धी होय बुद्ध.

॥ पदाचा मराठी अर्थ ॥
(सामाजिक किंवा आर्थिक दृष्ट्या कमी मानल्या जाणाऱ्या व्यक्तीकडूनही जर श्रेष्ठ ज्ञान मिळत असेल, तर नम्र होऊन ते ग्रहण करावे. ज्ञान देणाऱ्या प्रत्येक व्यक्तीमध्ये देवाचा अंश पाहावा, याने आपली बुद्धी आपोआप ज्ञानी बनते.)

५. (स्त्रीरत्नं दुष्कुलादपि)

स्त्रीरत्न गुणवान, जरी कुळात दुष्ट,
तिचे मोल घ्यावे चित्ती, न पाहावे नष्ट.
तिच्या गुणांचे तेज, तेच मोलाचे,
दैवी शक्ती पाहावी, तिच्या व्यक्तिमत्त्वाचे.

॥ पदाचा मराठी अर्थ ॥
(उत्तम गुणांनी युक्त असलेली स्त्री, जरी वाईट कुळात जन्मलेली असली तरी, तिच्या सद्गुणांना महत्त्व देऊन तिचा स्वीकार करावा. तिच्या कुळात काय दोष आहेत, हे पाहू नये. तिच्या व्यक्तिगत गुणांमध्येच दैवी शक्ती आहे, हे जाणून घ्यावे.)

६. (सर्वात मोठे तत्त्व)

हे सूत्र देवा, तूच दिले जीवना,
स्वार्थ आणि अहंकार, दूर ठेवी मना.
चांगुलपणा घ्यावा, सोडूनिया स्त्रोत,
प्रभूची ही शिकवण, आहे आम्हां स्त्रोत.

॥ पदाचा मराठी अर्थ ॥
(हे जीवन जगण्यासाठीचे तत्त्वज्ञान परमेश्वरानेच दिले आहे. त्यामुळे माणसाने आपल्या मनातील अहंकार आणि स्वार्थ दूर ठेवावा. वस्तूचा किंवा ज्ञानाचा स्रोत कसाही असला तरी केवळ चांगुलपणा (मूल्य) स्वीकारायला शिकावे. प्रभूची ही शिकवणच आपल्याला जीवनात पुढे घेऊन जाते.)

७. (समारोप आणि भक्ती)

म्हणूनी चाणक्याची, नीती सत्य आहे,
प्रत्येक कणाकणामध्ये, भगवंतच राहे.
सत्य आणि सद्गुण, आम्ही गोळा करू,
हरीच्या कृपेने, जीवन सफल करू.

॥ पदाचा मराठी अर्थ ॥
(म्हणून, आचार्य चाणक्यांनी सांगितलेली ही नीती पूर्णतः सत्य आहे. कारण प्रत्येक चांगल्या गोष्टीमध्ये परमेश्वर निवास करतो. आम्ही नेहमी सत्य आणि सद्गुण गोळा करण्याचा प्रयत्न करू आणि परमेश्वराच्या कृपेनेच आमचे जीवन सफल होईल.)

🧪🍯💰🧠👑💡🎓🌍💖 (अर्थ: विष, अमृत, सोने, ज्ञान, स्त्रीरत्न, चाणक्य नीती, ज्ञान/बुद्धी, जग/व्यावहारिक, भक्ती/प्रेम)

--अतुल परब
--दिनांक-14.11.2025-शुक्रवार.
===========================================