🙏📜💎 🌟 संत कबीर दास जी का दोहा: शील आणि सदाचार 🌟॥१६॥-🙏📜💎👑💖😇🧘‍♂️

[Atul Kaviraje]

कबीर दास जी के दोहे-

शीलवन्त सबसे बड़ा, सब रतनन की खान।
तीन लोक की सम्पदा, रही शील में आन॥१६॥

भावार्थ- कबीर दास जी कहते हैं, जो शील (शान्त एवं सदाचारी) स्वभाव का होता है मानो वो सब रत्नों की खान है क्योंकि तीनों लोकों की माया शीलवन्त (सदाचारी) व्यक्ति में हीं निवास करती है।

🙏📜💎

🌟 संत कबीर दास जी का दोहा: शील आणि सदाचार 🌟

📜 दोहा (Doha)
शीलवन्त सबसे बड़ा, सब रतनन की खान। तीन लोक की सम्पदा, रही शील में आन॥१६॥

🌟 आरंभ (Introduction)
संत कबीर दास जी हे भारतीय संत परंपरेतील एक महान समाजसुधारक आणि तत्त्वज्ञ होते. त्यांनी आपल्या साध्या आणि स्पष्ट दोह्यांद्वारे मानवी जीवनातील सत्य आणि नैतिक मूल्यांचे महत्त्व सांगितले. प्रस्तुत सोळाव्या दोह्यात कबीरजींनी 'शील' (Good Character/Virtue) या गुणाचे महत्त्व स्पष्ट केले आहे. शील हा मानवाचा सर्वात मोठा खजिना आणि सर्व संपत्तीचे मूळ आहे, हे ते समजावून सांगतात.

💡 सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth): Deep meaning/essence
या दोह्याचा सखोल भावार्थ असा आहे की, बाह्य धन, संपत्ती किंवा भौतिक यश यांपेक्षा उत्तम चारित्र्य (शील) हे सर्वात श्रेष्ठ आहे. जगातील सर्व रत्न आणि तीन लोकांची (स्वर्ग, पृथ्वी, पाताळ) सर्व संपत्ती केवळ शीलवान व्यक्तीच्या ठिकाणी वास करते. शील म्हणजे केवळ चांगले वागणे नव्हे, तर क्षमा, दया, सत्य, नम्रता, साधेपणा आणि प्रामाणिकपणा यांसारख्या सर्व सद्गुणांचा समुच्चय होय. ज्याच्या अंगी शील आहे, त्याला इतर कोणतीही संपत्ती मिळवण्याची गरज नसते, कारण शील स्वतःच अखंड आणि शाश्वत संपत्ती आहे.

🌼 प्रत्येक ओळीचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन 🌼

१. ओळ: शीलवन्त सबसे बड़ा, सब रतनन की खान।
अर्थ: शीलवान (उत्तम चारित्र्याचा) माणूस सर्वात मोठा आणि श्रेष्ठ असतो. तो सर्व प्रकारच्या रत्नांची (उत्तम गुणांची) खाण आहे.

विवेचन (Elaboration):

शीलवन्त सबसे बड़ा: कबीरजींच्या मते, मनुष्य ज्या गोष्टींमुळे मोठा होतो, जसे की पद, पैसा, वंश किंवा सत्ता, या सर्व गौण आहेत. सर्वात मोठेपण शील (उत्तम नैतिक आचरण) मध्ये आहे. शीलवान माणूस हा सर्व प्रकारच्या संकटांवर मात करण्याची क्षमता ठेवतो आणि समाजासाठी आदर्श ठरतो.

सब रतनन की खान: 'रत्न' या शब्दाचा अर्थ केवळ मौल्यवान दागिने नसून, ते सद्गुण (उदा. सत्य, दया, क्षमा, संतोष) आहेत. ज्याप्रमाणे खाणीत अनेक मौल्यवान रत्ने सापडतात, त्याचप्रमाणे शीलवान व्यक्तीच्या मनात सर्व प्रकारचे उत्तम मानवी गुण आणि दैवी मूल्ये वास करतात. उदा. सत्य बोलणारा (एक रत्न), कठोर परिस्थितीत शांत राहणारा (दुसरे रत्न). हा व्यक्ती आत्मिक दृष्ट्या अत्यंत श्रीमंत असतो.

२. ओळ: तीन लोक की सम्पदा, रही शील में आन॥
अर्थ: तीन लोकांची (स्वर्ग, पृथ्वी, पाताळ) सर्व संपत्ती (ऐश्वर्य आणि वैभव) शीलामध्येच येऊन स्थिरावते.

विवेचन (Elaboration):

तीन लोक की सम्पदा: या शब्दातून कबीरजींनी अफाट, अमर्याद आणि कल्पनातीत ऐश्वर्याचा उल्लेख केला आहे. भौतिक जगातील सर्वात मोठे वैभव आणि आध्यात्मिक जगातील सर्वात मोठे सुख या सर्व संपत्तीचा समावेश यात होतो.

रही शील में आन: ही सर्व संपदा मिळवण्यासाठी व्यक्तीला कुठेही जावे लागत नाही. ती स्वतःहून शीलवान व्यक्तीच्या ठिकाणी येऊन वास करते. शीलवान व्यक्तीचे मन शुद्ध असल्याने त्याला आपोआपच दैवी आशीर्वाद, लोकांचा आदर, आत्मविश्वास आणि आंतरिक शांती प्राप्त होते.

उदाहरणासह स्पष्टीकरण: शीलवान व्यक्तीच्या शब्दांना समाजात महत्त्व प्राप्त होते (मानसिक संपत्ती). तो कधीही फसगत करत नाही, ज्यामुळे त्याला लोकांचा विश्वास (सामाजिक संपत्ती) मिळतो. यामुळे त्याचे कोणतेही कार्य यशस्वी होते. या संपत्तीचा नाश होत नाही, ती सदैव टिकून राहते, जी भौतिक संपत्तीपेक्षा कितीतरी पटीने श्रेष्ठ आहे. जसे, श्रीराम (उत्तम चारित्र्य) यांच्याजवळ सत्ता नसतानाही त्यांना तीनही लोकांमध्ये आदर मिळाला.

🔚 समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion & Inference)
संत कबीर दास जी यांनी या दोह्याद्वारे मानवी जीवनातील नीतिमूल्यांचे परम महत्त्व स्थापित केले आहे.

समारोप: माणसाने केवळ धन आणि ऐश्वर्याच्या मागे न लागता, आपले चारित्र्य (शील) उत्कृष्ट ठेवण्याचा प्रयत्न करावा. शील हे केवळ बाह्य आवरण नसून, ते आत्म्याचे सौंदर्य आहे.

निष्कर्ष: शीलवान व्यक्तीला बाह्य गोष्टींवर अवलंबून राहावे लागत नाही, कारण तो स्वतःच सर्व गुणांचा आणि संपत्तीचा सजीव स्रोत बनतो. जीवनातील खरी श्रीमंती 'शील' या एका शब्दात सामावलेली आहे.

🙏📜💎👑💖😇🧘�♂️

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-14.11.2025-शुक्रवार.
===========================================