चाणक्य नीति प्रथम अध्याय - 🧠 चाणक्य नीतीचे स्त्री-तत्त्व 🧠📜'शक्तीचे माहेरघर'-

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति प्रथम अध्याय -

स्त्रीणां द्विगुण आहारों लज्जा चापि चतुर्गणा।
साहसं षड्गुणं चैव कामश्चाष्टगुणः स्मृत ।।१७।।

🧠 चाणक्य नीतीचे स्त्री-तत्त्व 🧠📜

दीर्घ मराठी कविता - 'शक्तीचे माहेरघर'
(चाणक्य नीती: प्रथम अध्याय, श्लोक १७)

श्लोक:

स्त्रीणां द्विगुण आहारों लज्जा चापि चतुर्गणा। साहसं षड्गुणं चैव कामश्चाष्टगुणः स्मृतः।।१७।।

🎯 संक्षिप्त अर्थ (Short Meaning):
चाणक्य सांगतात की स्त्रियांमध्ये आहार (भूख) पुरुषांपेक्षा दुप्पट, लज्जा चौपट, साहस सहापट आणि कामेच्छा (इच्छाशक्ती) आठपट अधिक असते.

भक्तिभावपूर्ण रसाळ कविता
१. शक्तीचे रहस्य (पहिले कडवे)

चाणक्यांनी वर्णिली, नारीची मोठी शक्ती,
गुणविशेष सांगितले, जिच्या ठायी मोठी भक्ती।
द्विगुण आहार तिजला, पोषणाचे मोठे कारण,
सृष्टीचा आधार तीच, जपावे तिचे संरक्षण।

अर्थ:
चाणक्यांनी स्त्रीच्या मोठ्या शक्तीचे वर्णन केले आहे, तिच्यामध्ये असणारे गुणविशेष सांगितले आहेत.
तिला पुरुषांपेक्षा दुप्पट आहाराची गरज आहे, कारण तीच या सृष्टीचा आधार आहे,
म्हणून तिचे संरक्षण करणे आवश्यक आहे.

२. आहाराचा नियम

पुरुषांहून दुप्पट, भूक लागे नारीला,
गर्भरक्षण, स्तनपान, भार तिजला किती झाला।
उर्जेचा स्रोत मोठा, लागती तिजला पौष्टिक,
निसर्गाची योजना ही, ठेवू नये काही शंका विक।

अर्थ:
पुरुषांपेक्षा स्त्रीला दुप्पट भूक लागते.
कारण गर्भधारणा आणि बालकांना दूध पाजणे अशा महत्त्वाच्या जबाबदाऱ्या तिच्यावर आहेत.
तिला अधिक ऊर्जेची आणि पौष्टिक आहाराची गरज असते.
ही निसर्गाने केलेली योजना आहे, यात शंका घेण्याचे कारण नाही.

३. लज्जेचा साज

लज्जा असे अंगी, तीही पुरुषांहून चौपट,
संयमाचे कवच ते, समाजी धरी ती नीट।
शील आणि प्रतिष्ठेचा, हाच असे खरा दागिना,
मर्यादेत राहुनिया, शांतता ती देई जना।

अर्थ:
तिच्या अंगी पुरुषांपेक्षा चौपट लज्जा (संकोच) असतो.
ही लज्जा म्हणजे आत्म-नियंत्रणाचे कवच आहे, जे ती समाजात व्यवस्थितपणे धारण करते.
ही लज्जाच तिच्या शील आणि प्रतिष्ठेचा खरा दागिना आहे.
मर्यादेत राहून ती लोकांना शांतता आणि स्थैर्य प्रदान करते.

४. धैर्याची मूर्ती

संकट समयी तिचे, साहस ते सहापट,
कुटुंबासाठी लढते, तीच खरी मोठी नट।
धैर्य आणि सहनशक्ती, तिच्या ठायी साठलेले,
वाघालाही घाबरवी, जेव्हा अपत्य तिचे छेडले।

अर्थ:
संकटाच्या वेळी तिचे धैर्य पुरुषांपेक्षा सहापट असते.
कुटुंबासाठी लढणारी तीच खरी आधार आहे.
तिच्यामध्ये धैर्य आणि सहनशक्ती साठलेली असते.
जेव्हा तिच्या मुलांवर संकट येते, तेव्हा ती वाघालाही घाबरवू शकते.

५. कामाची प्रबळता

इच्छाशक्ती तीची, अष्टगुण अधिक जाणा,
काम म्हणजे कामना, नव्हे केवळ वासना।
ध्येयाच्या पूर्तीसाठी, तीव्र तिची ती आसक्ती,
तिच्या प्रबळ इच्छेनेच, वाढते कुटुंबाची गती।

अर्थ:
तिची इच्छाशक्ती (काम किंवा कामना) पुरुषांपेक्षा आठपट अधिक असते हे जाणून घ्यावे.
काम म्हणजे केवळ वासना नव्हे, तर ध्येयाप्रती असलेली तीव्र इच्छा.
ध्येय पूर्ण करण्यासाठी तिची आसक्ती खूप तीव्र असते.
तिच्या याच प्रबळ इच्छेमुळे कुटुंबाची प्रगती होते.

६. स्त्रीचा सन्मान

या गुणांचे महत्त्व, चाणक्यांनी सांगितले,
स्त्री दुर्बळ नाही, हे जगाला पटविले।
शक्ती, शांती आणि ओढ, तिचेच हे रूप,
नारी शक्तीला द्यावे, समाजात मोठे माप।

अर्थ:
या सर्व गुणांचे महत्त्व चाणक्यांनी सांगितले आहे.
स्त्री दुर्बळ नाही हे त्यांनी जगाला पटवून दिले.
शक्ती, शांती आणि तीव्र इच्छा हे सर्व तिचेच रूप आहे.
समाजात नारी शक्तीचा योग्य सन्मान राखला पाहिजे.

७. समारोप

नारी असे जगज्जननी, तिचा गौरव गाऊ,
तिच्या नैसर्गिक शक्तीला, सदा वंदन देऊ।
या श्लोकाचे ज्ञान ठेवुनी, आदर सदा करावा,
तिच्या गुणांचा सन्मान, पुरुषार्थाने जपावा।

अर्थ:
स्त्री ही जगाची माता आहे, तिचा गौरव करूया.
तिच्या नैसर्गिक शक्तीला आपण नेहमी वंदन केले पाहिजे.
या श्लोकाचे ज्ञान मनात ठेवून तिचा नेहमी आदर करावा.
तिच्या गुणांचा सन्मान प्रत्येक पुरुषाने जपून ठेवावा.

🧠👑♀️💪🏽🥗羞🦁🔥🙏🏽

--अतुल परब
--दिनांक-15.11.2025-शनिवार.           
===========================================