कबीर दास जी के दोहे-॥१७॥-2-🙏🏽⏳💔💸💡✨🌍

[Atul Kaviraje]

कबीर दास जी के दोहे-

माया मरी न मन मरा, मर-मर गए शरीर।
आशा तृष्णा न मरी, कह गए दास कबीर॥१७॥

अ. आरंभ (Arambh - Introduction):
संत कबीरदास हे भारतीय अध्यात्मिक परंपरेतील महान संत आणि कवी होते. त्यांनी आपल्या दोह्यांच्या माध्यमातून साध्या आणि स्पष्ट भाषेत जीवनाचे गूढ सत्य सांगितले. प्रस्तुत दोह्यात त्यांनी भौतिक जगताच्या मोहातून मुक्ती (Liberation from material attachment) मिळविण्यासाठी मनावर विजय मिळवणे किती आवश्यक आहे, हे स्पष्ट केले आहे.

आ. विवेचन (Elaboration):
१. 'माया मरी न मन मरा' - मोहाची निरंतरता:

माया: माया म्हणजे केवळ संपत्ती किंवा धन नाही. माया म्हणजे आसक्तीची भावना (Feeling of attachment). 'हे माझे आहे' हा विचार, मग तो वस्तू असो, व्यक्ती असो वा सत्ता. कबीर म्हणतात, ही आसक्ती एका शरीराच्या अंतानंतरही संपत नाही.

मन: मन हे अत्यंत चंचल आहे. ते सदैव नव्या कल्पना आणि इच्छा निर्माण करत राहते. मन अविनाशी (Indestructible) नाही, पण जोपर्यंत मनुष्य ज्ञान प्राप्त करत नाही, तोपर्यंत ते शांत होत नाही. मन शांत न झाल्यामुळेच नवीन जन्म आणि मृत्यूचे चक्र चालू राहते.

२. 'मर-मर गए शरीर' - नश्वरतेचे सत्य:

शरीर हे मातीचे बनलेले आहे आणि मातीतच विलीन होते. अनेक युगे गेली, अनेक जीव आले आणि गेले.

उदाहरण: जुन्या कपड्याप्रमाणे शरीर बदलावे लागते (भगवतगीतेप्रमाणे), पण आत असलेले मन आणि इच्छांचे बीज तेच राहते. ज्याप्रमाणे हजारो पाने गळून पडतात, पण झाडाचे मूळ (येथे मन) जमिनीतून जात नाही, तसेच आहे.

३. 'आशा तृष्णा न मरी' - दुःखाचे मूळ:

आशा (Expectation): जेव्हा आपण कर्म करतो, तेव्हा त्यातून काहीतरी चांगलेच घडेल, ही आशा असते. पण ती आशा पूर्ण न झाल्यास दुःख होते.

तृष्णा (Craving/Greed): तृष्णा म्हणजे लोभ किंवा वस्तू आणि सुख मिळवण्याची तीव्र, न संपणारी इच्छा. ही तृष्णाच सर्व दुःखाचे मूळ आहे. बौद्ध धर्मातही तृष्णेलाच दुःखाचे कारण मानले आहे.

उदाहरणे: एका श्रीमंत माणसाला अजून पैसे कमवायची इच्छा असणे, किंवा एक घर असताना दुसरे घर घेण्याची लालसा ठेवणे. या लालसेचा अंत कधीच होत नाही, ती एका शरीरासोबत जाते आणि दुसऱ्या शरीरात नवीन रूपात उगवते.

४. 'कह गए दास कबीर' - मुक्तीचा संदेश: कबीर स्वतःला 'दास' (भगवंताचे सेवक) म्हणतात, कारण ते अहंकारातून मुक्त झाले आहेत. ते विनम्रतेने सांगतात की, जर तुम्ही या आशा आणि तृष्णेवर विजय मिळवला नाही, तर तुम्ही जन्म-मृत्यूच्या या फेऱ्यातून कधीच मुक्त होऊ शकणार नाही. मनाला शांत करणे आणि मायेचा मोह सोडणे, हेच जीवनमुक्तीचे खरे साधन आहे.

इ. समारोप आणि निष्कर्ष (Samarop ani Nishkarsha - Conclusion and Summary/Inference):
कबीरदासजींचा हा दोहा माणसाला आत्मचिंतन (Self-reflection) करण्यास भाग पाडतो. आपण आयुष्यभर ज्या गोष्टींना महत्त्व देतो, त्या किती तात्पुरत्या आणि निरुपयोगी आहेत, हे हा दोहा दर्शवतो.

निष्कर्ष:

शरीर नश्वर, इच्छा अमर: शरीर नश्वर आहे, पण त्याला बांधून ठेवणारी इच्छाशक्ती आणि लोभ अमर आहे.

विजय मनावर: मनुष्य फक्त शरीर बदलत राहतो, पण त्याला मुक्तीसाठी माया आणि मन यांच्यावर विजय मिळवणे आवश्यक आहे.

वैराग्याचा मार्ग: भौतिक सुखांची आशा सोडून वैराग्याचा (Detachment) स्वीकार करणे, हाच दुःखातून मुक्ती मिळवण्याचा आणि जीवन सफल करण्याचा एकमेव मार्ग आहे.

🙏🏽⏳💔💸💡✨🌍

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-15.11.2025-शनिवार.       
===========================================