स्टॅलिनग्राडच्या लढाईची सुरुवात (१९४२): महायुद्धातील निर्णायक क्षण-1-

[Atul Kaviraje]

The Start of the Battle of Stalingrad (1942): The Battle of Stalingrad, one of the most significant battles of World War II, began on November 18, 1942.

स्टॅलिनग्राडच्या लढाईची सुरुवात (1942): दुसऱ्या महायुद्धातील एक अत्यंत महत्त्वपूर्ण लढाई असलेली स्टॅलिनग्राडच्या लढाईची सुरुवात 18 नोव्हेंबर 1942 रोजी झाली.

स्टॅलिनग्राडच्या लढाईची सुरुवात (१९४२): महायुद्धातील निर्णायक क्षण-

📅 दिनांक: १८ नोव्हेंबर १९४२
⚔️ घटना: स्टॅलिनग्राडच्या लढाईतील सोव्हिएतचा प्रतिहल्ला (ऑपरेशन युरेनस) सुरू.

१. परिचय (Parichay) 🌍

१८ नोव्हेंबर १९४२ हा दिवस दुसऱ्या महायुद्धाच्या (World War II) इतिहासातील सर्वात महत्त्वपूर्ण आणि निर्णायक क्षणांपैकी एक आहे. याच दिवशी, सोव्हिएत युनियनने (Soviet Union) स्टॅलिनग्राड येथे नाझी जर्मनीच्या (Nazi Germany) सहाव्या सैन्याविरुद्ध (Sixth Army) आपले महान प्रतिहल्ला अभियान सुरू केले, ज्याला 'ऑपरेशन युरेनस' (Operation Uranus) म्हणून ओळखले जाते. ही लढाई केवळ एका शहरासाठी नव्हती, तर ती पूर्व आघाडीवर (Eastern Front) नाझी वर्चस्वाला कायमचा ब्रेक लावणारी आणि संपूर्ण महायुद्धाची दिशा बदलणारी ठरली.

२. ऐतिहासिक संदर्भ आणि पार्श्वभूमी (Context and Background) 🧊

दुसऱ्या महायुद्धादरम्यान, जर्मनीचा हुकूमशहा ॲडॉल्फ हिटलर (Adolf Hitler) याने सोव्हिएत युनियनवर नियंत्रण मिळवण्यासाठी १९४१ मध्ये 'ऑपरेशन बार्बारोसा' (Operation Barbarossa) सुरू केले होते. १९४२ च्या उन्हाळ्यापर्यंत जर्मन सैन्य सोव्हिएतच्या खोलवर घुसले होते. हिटलरचा मुख्य उद्देश कॉकेशस प्रदेशातील (Caucasus Region) तेलसाठे (Oil Reserves) ताब्यात घेणे हा होता, आणि त्यासाठी व्होल्गा नदीच्या (Volga River) काठावर असलेले स्टॅलिनग्राड (Stalingrad) हे शहर ताब्यात घेणे आवश्यक होते.

३. स्टॅलिनग्राडचे महत्त्व (Significance of Stalingrad) 🏭

स्टॅलिनग्राड शहर सामरिक आणि भावनिक दृष्ट्या अत्यंत महत्त्वाचे होते.

सामरिक महत्त्व (Strategic Importance): हे शहर व्होल्गा नदीच्या प्रमुख जलमार्गावर होते, जो मध्य रशियाला दक्षिणेकडील कॉकेशस तेलसाठ्यांशी जोडत होता. हे शहर ताब्यात घेतल्यास, दक्षिणेकडील सर्व सोव्हिएत सैन्याला रसद पुरवणे (Supply Lines) थांबले असते.

भावनिक महत्त्व (Emotional Importance): या शहराला सोव्हिएत शासक जोसेफ स्टॅलिन (Joseph Stalin) यांचे नाव होते. हिटलरला हे शहर ताब्यात घेऊन स्टॅलिनला आणि संपूर्ण जगाला अपमानित करायचे होते.

४. लढाईची सुरुवात: १८ नोव्हेंबर १९४२ (The Start: Operation Uranus) 💥

जर्मन सैन्याने ऑगस्ट १९४२ पासूनच शहरावर बॉम्बवर्षाव सुरू केला आणि शहराचा बहुतांश भाग ताब्यात घेतला होता. पण नोव्हेंबरपर्यंत जर्मन सैन्याची रसद कमी झाली होती आणि ते थंडीमुळे त्रस्त होते.

१८ नोव्हेंबर १९४२ रोजी (Soviet Counter-Attack): सोव्हिएत सैन्याने, जनरल जॉर्जी झुकोव्ह (Georgy Zhukov) यांच्या नेतृत्वाखाली, स्टॅलिनग्राडच्या उत्तरेकडील आणि दक्षिणेकडील बाजूंनी जोरदार प्रतिहल्ला सुरू केला. हेच 'ऑपरेशन युरेनस'चे प्रारंभिक पाऊल होते.

उद्देश: जर्मन सहाव्या सैन्याच्या बाजूला तैनात असलेल्या दुर्बळ रोमानियन सैन्याच्या फळीतून आत घुसून जर्मन सैन्याला घेरबंद करणे (Encirclement).

५. ऑपरेशन युरेनसची रणनीती (Operation Uranus Strategy) 🔄

सोव्हिएतची ही योजना अत्यंत गुप्त आणि प्रभावी होती.

दुहेरी आक्रमण: सोव्हिएतच्या फौजांनी दोन बाजूंनी हल्ला केला. उत्तरेकडून जनरल निकोलाय वटुटिन (Nikolay Vatutin) आणि दक्षिणेकडून जनरल आंद्रेई येरेमेन्को (Andrei Yeremenko) यांच्या नेतृत्वाखालील सैन्याने रोमानियन सैन्याच्या कमकुवत फळ्यांना तोडले.

वेढा (Encirclement): अवघ्या चार दिवसांत, २२ नोव्हेंबरपर्यंत, सोव्हिएत सैन्याने स्टॅलिनग्राडमध्ये असलेल्या सुमारे ३,००,००० जर्मन सैनिकांना वेढा घातला आणि त्यांना पूर्णपणे रसद आणि बाह्य मदतीपासून तोडले. हा वेढा जर्मन सैन्यासाठी 'कढई' (Kessel) म्हणून ओळखला जातो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-18.11.2025-मंगळवार.
===========================================