संत सेना महाराज-शिवाचा अवतार। स्वामी निवृत्ती दातार-1-🙏🕉️🚩📜🕯️🙇‍♂️🌿

[Atul Kaviraje]

                     "संत चरित्र"
                    ------------

        संत सेना महाराज-

आराध्यदैवत विठ्ठलाविषयी निःसीम एकनिष्ठ भक्ती जन्मोजन्मी केलेल्या भक्तीचे फळ म्हणजे आज प्रत्यक्ष डोळ्यांनी पांडुरंग पाहावयास मिळत आहे.

ज्ञानदेवादी भावंडांबद्दल अलौकिक असा कौटुंबिक वात्सल्य भाव असून या भावंडांच्या वडिलांचे म्हणजे विठ्ठलपंतांचे सेनाजी गुरुबंधू होते. ज्ञानदेव हे। अलौकिक प्रतिभावंत साहित्यिक, आध्यात्मिक क्षेत्रातील तत्त्ववेत्ते, त्यांच्याविषयी सेना म्हणे माझा ज्ञानदेव निधान। दाविली निजखुण ज्ञानदेव। आपल्या अनेक अभंगांमधून भावंडांविषयी अनन्यसाधारण भक्तिभाव व्यक्त करताना दिसतात. निवृत्तीनाथांबद्दल आदर व्यक्त करताना ते म्हणतात,

     "शिवाचा अवतार। स्वामी निवृत्ती दातार।

     तया माझा नमस्कार। वारंवार निरंतरा ॥...

     सेना घाली लोटांगण। वंदी निवृत्तीचे चरण॥"

🚩 संत सेना महाराज यांच्या अभंगाचा भावार्थ 🚩
अभंग:
"शिवाचा अवतार। स्वामी निवृत्ती दातार। तया माझा नमस्कार। वारंवार निरंतरा ॥... सेना घाली लोटांगण। वंदी निवृत्तीचे चरण॥"

🌟 सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth): गहन आशय
हा अभंग संत सेना महाराज यांनी त्यांचे आध्यात्मिक गुरु, संत निवृत्तीनाथ (संत ज्ञानेश्वरांचे थोरले बंधू) यांच्याबद्दल व्यक्त केलेली पराकोटीची भक्ती, आदर आणि गुरुनिष्ठा दर्शवतो. निवृत्तीनाथ हे नाथ संप्रदायाचे अधिकारी आणि वारकरी संप्रदायाचे आधारस्तंभ मानले जातात.

या अभंगाचा मुख्य भावार्थ हा आहे की, संत निवृत्तीनाथ हे केवळ मनुष्य नसून, ते साक्षात परमेश्वराचे (शिवाचे) रूप आहेत, जे भक्तांना ज्ञान आणि मोक्षाचे दान देणारे 'दातार' (देणारे) आहेत. संत सेना महाराज अत्यंत लीनतेने आणि संपूर्ण शरणागती भावाने, अशा महान गुरूंना निरंतर आणि अखंड नमस्कार करत आहेत.

या अभंगातून संत सेना महाराजांची 'गुरु हेच सर्वस्व' ही भावना प्रकट होते. गुरूंचे चरण वंदन करणे म्हणजे केवळ भौतिक पायांना स्पर्श करणे नव्हे, तर त्यांच्या ज्ञानाला, त्यांच्या तपश्चर्येला आणि त्यांच्या तत्त्वज्ञानाला संपूर्णपणे स्वीकारणे होय.

📝 मराठी संपूर्ण विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन

आरंभ (Introduction)
संत सेना महाराज हे वारकरी संप्रदायातील एक श्रेष्ठ संत होते, जे व्यवसायाने न्हावी होते. त्यांचा काळ १५ व्या शतकातील. त्यांच्या अभंगांमध्ये परमार्थ आणि व्यवहार यांचा सुंदर समन्वय आढळतो. प्रस्तुत अभंग हा त्यांची गुरुभक्ती आणि अध्यात्मिक निष्ठा व्यक्त करणारा आहे. संत निवृत्तीनाथ हे सेना महाराजांचे आध्यात्मिक गुरु मानले जातात. या अभंगातून सेना महाराज गुरुंचे माहात्म्य सिद्ध करतात.

१. पहिले कडवे: देवाचे रूप आणि दातृत्व
कडवे: "शिवाचा अवतार। स्वामी निवृत्ती दातार। तया माझा नमस्कार। वारंवार निरंतरा ॥"

अर्थ (Pratyek Kadvayacha Arth): (माझे स्वामी) निवृत्तीनाथ हे साक्षात शिवाचे अवतार आहेत, आणि ते भक्तांना दान देणारे (दातार) आहेत. अशा माझ्या गुरूंना माझा वारंवार (पुन्हा पुन्हा) आणि निरंतर (अखंड) नमस्कार असो.

विवेचन (Pradirgh Vivechan):

'शिवाचा अवतार': संत सेना महाराज निवृत्तीनाथांना सामान्य मानवी रूपात पाहत नाहीत, तर त्यांना साक्षात परम शिवतत्त्वाचे रूप मानतात. शैव आणि वैष्णव परंपरांचे मिश्रण यातून दिसते. शिव हे ज्ञानाचे, वैराग्याचे आणि कल्याणकारी तत्त्वाचे प्रतीक आहे. निवृत्तीनाथांनी ज्ञानेश्वरादी भावंडांना ज्ञान देऊन त्यांना अध्यात्मात सिद्ध केले, म्हणून ते साक्षात ज्ञानी शिवाचे रूप आहेत.

'स्वामी निवृत्ती दातार': 'दातार' म्हणजे दान देणारा. निवृत्तीनाथ कोणते भौतिक दान देत नव्हते, तर ते शिष्यांना आत्मज्ञान, भक्ती आणि मोक्षाचे अमूल्य दान देत होते. हे दान इतके मोठे आहे की ते देणारा व्यक्ती साक्षात परमेश्वरापेक्षा कमी नाही, ही सेना महाराजांची भावना आहे.

'वारंवार निरंतरा नमस्कार': येथे सेना महाराजांची भक्तीची तीव्रता आणि सातत्य दिसून येते. 'वारंवार' (प्रत्येक क्षणी) आणि 'निरंतरा' (अखंडपणे) नमस्कार करणे म्हणजे केवळ शरीराने वाकणे नव्हे, तर मनाने, वाचेने आणि कर्माने निरंतर गुरूंना समर्पित असणे. ही शरणागती कर्मयोगाचे अत्यंत उच्च स्वरूप आहे.

उदाहरण: जसे सूर्यामुळे कमळ फुलते, तसे शिष्याचे ज्ञान गुरूंमुळे फुलते. निवृत्तीनाथांनी ज्ञानेश्वरांना ज्ञानदान करून वारकरी संप्रदायाला मोठा आधार दिला. हे ज्ञानदानच सर्वात मोठे दान आहे.

🙏🕉�🚩📜🕯�🙇�♂️🌿

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-18.11.2025-मंगळवार.     
===========================================