🧠 चाणक्य नीती: द्वितीय अध्याय - श्लोक १ 🧠-1-🧠📜🔍⚖️💡🚫💢🗝️

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति द्वितीय अध्याय -

अनृतं साहसं माया मूर्खत्वमतिलोभिता ।
अशौचत्वं निर्दयत्वं स्त्रीणांदोषास्वभावजाः ।।१।।

अर्थ- झूठ बोलना, कठोरता, छल करना, बेवकूफी करना, लालच, अपवित्रता और निर्दयता ये औरतो के कुछ नैसर्गिक दुर्गुण है।

Meaning- Untruthfulness, rashness, guile, stupidity, avarice, uncleanliness and cruelty are a woman's seven natural flaws.

🧠 चाणक्य नीती: द्वितीय अध्याय - श्लोक १ 🧠
श्लोक:

अनृतं साहसं माया मूर्खत्वमतिलोभिता ।
अशौचत्वं निर्दयत्वं स्त्रीणांदोषास्वभावजाः ।।१।।

सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth): श्लोकाचा गूढार्थ

आचार्य चाणक्य यांनी हा श्लोक मुख्यतः तत्कालीन सामाजिक निरीक्षण आणि व्यवहारज्ञान यावर आधारित आहे. या श्लोकात त्यांनी स्त्री-पुरुषांच्या नैसर्गिक गुणांचे विश्लेषण करताना, स्त्रियांच्या स्वभावतः (स्वभावजाः) असलेल्या काही विशिष्ट कमतरता (दोष) नमूद केल्या आहेत.

गूढार्थ:

चाणक्य हे राजकारण, अर्थकारण आणि समाजकारण यांमध्ये व्यक्तीच्या स्वभावाचे आणि त्याच्या कृतींचे भाकीत करण्यासाठी ओळखले जातात. हा श्लोक कोणत्याही एका व्यक्तीसाठी नसून, तत्कालीन समाजातील एक सामान्य प्रवृत्ती (General Tendency) म्हणून त्यांनी नोंदवला आहे. या 'दोषां'चा अर्थ नैसर्गिक कमतरता असा आहे, ज्या व्यक्तीच्या वागणुकीवर आणि निर्णयांवर परिणाम करू शकतात. हे दोष त्यांनी स्त्रियांमध्ये अधिक प्रमाणात आढळतात असे नमूद केले आहे.

प्रमुख भावार्थ:
१. व्यवहारिक सत्य:

हा श्लोक नैतिकतेवर कमी आणि व्यवहारिक सत्यावर (Practical Observation) अधिक भर देतो, जे चाणक्याच्या नीतीचे वैशिष्ट्य आहे.

२. स्वभावजन्य दोष:

यात नमूद केलेले गुण हे बाहेरील शिकवणीतून आलेले नसून, ते जन्मतः किंवा नैसर्गिक प्रवृत्तीमुळे स्त्रियांमध्ये अधिक आढळतात, असे चाणक्यांचे मत आहे.

प्रत्येक ओळीचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन

हा श्लोक दोन ओळींमध्ये विभागलेला आहे. प्रत्येक ओळीत नमूद केलेल्या गुणांचा अर्थ खालीलप्रमाणे आहे:

ओळी १: दोषांचे प्रारंभिक वर्णन

अनृतं साहसं माया मूर्खत्वमतिलोभिता ।

दोष (गुण)   मराठी अर्थ (Meaning)
अनृतं   असत्य बोलणे, खोटे बोलणे
साहसं   अविचारित धाडस
माया   कपट, फसवणूक, छल
मूर्खत्वम्   अविचारीपणा
अतिलोभिता   अतिशय लोभ

विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन:

पहिल्या ओळीत चाणक्यांनी स्त्रियांच्या वर्तनातील पाच महत्त्वपूर्ण 'दोष' नमूद केले आहेत.

१. अनृतम् (खोटे बोलणे):

स्वतःचे किंवा कुटुंबाचे संरक्षण करण्यासाठी असत्य बोलण्याची प्रवृत्ती.

२. साहसम् (भावनेतून धाडस):

विचार न करता भावनेच्या भरात केलेले कृत्य.

३. माया (कपट/छल):

भावनिक किंवा मानसिक तंत्र वापरून काम साधण्याची प्रवृत्ती.

४. मूर्खत्वम् (अविचारीपणा):

दीर्घकालीन विचाराऐवजी तात्कालिक भावनिक निर्णय.

५. अतिलोभिता (लोभ):

धन, स्नेह किंवा वर्चस्व मिळवण्याची तीव्र इच्छा.

🧠📜🔍⚖️💡🚫💢🗝�

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-16.11.2025-रविवार.     
===========================================