कबीर दास जी के दोहे-🕊️ संत कबीर दोहा: मातीचा उपदेश 🕊️-2-🌱🏺👤⌛️💀🌍🙏

[Atul Kaviraje]

कबीर दास जी के दोहे-

माटी कहे कुम्हार से, तु क्या रौंदे मोय।
एक दिन ऐसा आएगा, मैं रौंदूंगी तोय॥१८॥

विस्तृत विवेचन:
या ओळीत माती कुंभाराला प्रश्न विचारते, "तू मला इतक्या क्रूरतेने का तुडवत आहेस?"
कुंभार आणि मातीचा संबंध: कुंभार मातीला तुडवून, मळून तिला आकार देतो. हे कर्म त्याच्या जीवित आणि नियंत्रक असण्याचे प्रतीक आहे.
मनुष्य आणि शरीर: मनुष्य (कुंभार) आपल्या शरीराला (मातीला) स्वतःच्या इच्छेनुसार वापरतो.
तो जगावर, इतरांवर आणि स्वतःच्या शरीरावरही (अहंकारात येऊन) नियंत्रण गाजवतो.

सूक्ष्म प्रश्न: हा प्रश्न केवळ कुंभाराला नसून, अहंकार बाळगणाऱ्या प्रत्येक व्यक्तीला आहे,
जो दुसऱ्यांना किंवा स्वतःच्या शरीराला तुच्छ मानतो.

ओळ २: भविष्य आणि सत्य

एक दिन ऐसा आएगा, मैं रौंदूंगी तोय॥

शब्दअर्थ (Meaning)
एक दिन ऐसा आएगा = एक दिवस असा नक्की येईल
मैं रौंदूंगी तोय = मी (माती) तुला तुडवेन/चिरडून टाकेन

विस्तृत विवेचन:
या ओळीत माती अत्यंत शाश्वत सत्य आणि निसर्गाचा अटळ नियम सांगते.
मृत्यू आणि मातीचा नियम: 'एक दिवस असा येईल', म्हणजे मृत्यूचा क्षण.
जेव्हा मनुष्याचे प्राण निघून जातात, तेव्हा त्याचे शरीर याच मातीत मिसळते.
परिवर्तन: जो कुंभार मातीला पायाखाली तुडवत होता, त्याचे शरीर आता मातीत मिसळून जाईल.
मग तीच माती, त्यावर उगवणारे गवत, त्यावरून चालणारे प्राणी, अशा अनेक रूपांत त्या शरीराला (अस्तित्वाला) चिरडून टाकेल.
अहंकाराचे विसर्जन: हा दोहा स्पष्ट करतो की, जीवनात आपण कोणत्याच गोष्टीचा अहंकार बाळगू नये.
कारण काळ (Time) किंवा मृत्यू (Death) हे कोणत्याही व्यक्तीला किंवा त्याच्या शक्तीला चिरडून टाकण्यास समर्थ आहेत.

उदाहरणासहित: मोठे राजे, सम्राट, धनवान लोक ज्यांनी जीवनात खूप क्रूरता दाखवली,
त्यांचे मृत्यूनंतरचे शरीरही त्याच मातीत मिसळले आणि आज त्यांच्या कबरीवर किंवा स्मारकावर गवत उगवले आहे.
लोक चालत आहेत. हेच मातीचे अंतिम प्रतिशोध आहे.

आरंभ, समारोप आणि निष्कर्ष
१. आरंभ (Arambh): नश्वरतेचे शिक्षण

संत कबीर दासजींचे दोहे हे नेहमीच साध्या उदाहरणांतून गहन आध्यात्मिक सत्य सांगतात.
या दोह्याच्या सुरुवातीला, त्यांनी कुंभार आणि माती या दोन दैनंदिन वस्तूंची निवड करून,
मानवी जीवन आणि मृत्यू या दोन सर्वात मोठ्या सत्यांमधील संबंध उलगडला आहे.
जिवंतपणीचा अहंकार आणि मृत्यूनंतरची नश्वरता, यातील फरक स्पष्ट करणे, हा या दोह्याचा आरंभ आहे.

२. समारोप (Samarop): काळाचे सामर्थ्य

हा दोहा मानवी अस्तित्वाची क्षणिकता आणि मृत्यूचे सार्वभौमत्व यावर भर देतो.
आपण जिवंत असताना जे काही करतो, ते सर्व या मातीतूनच प्राप्त झालेले असते
आणि शेवटी याच मातीत मिसळून जाते.
म्हणून, आपल्या क्षमतेचा किंवा शक्तीचा उपयोग अहंकारात न करता, नम्रतेने आणि परोपकाराने करावा.

३. निष्कर्ष (Nishkarsha): सारांश

या दोह्याचा अंतिम निष्कर्ष हा आहे की:

शरीर क्षणभंगुर आहे: मानवी शरीर हे मातीचे बनलेले आहे आणि ते नश्वर आहे.

अहंकार व्यर्थ आहे: जिवंत असताना स्वतःच्या शक्तीचा किंवा संपत्तीचा अहंकार बाळगणे मूर्खपणाचे आहे.

मृत्यू अटळ आहे: कुंभार आज मातीला तुडवत असला तरी, उद्या माती त्याला चिरडून टाकणार आहे.

नम्रता स्वीकारावी: जीवनात नम्रता ठेवून परमेश्वराचे नामस्मरण करावे, कारण काळ (माती) सर्वांना सारखाच न्याय देतो.

🌱🏺👤⌛️💀🌍🙏

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-16.11.2025-रविवार.
===========================================