🙏🧠📜🐍 🎯 चाणक्य नीती: द्वितीय अध्याय - श्लोक ५-2-🙏🧠📜🐍🤐😈👥💔

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति द्वितीय अध्याय -

परोक्षे कार्यहन्तारं प्रत्यक्षे प्रियवादिनम्।।
वर्जयेत्तादृशं मित्रं विषकुम्भम्पयोमुखम् ।।५।।

४. चौथी ओळ (Fourth Line - OLI):
विषकुम्भम्पयोमुखम्

अर्थ (Meaning): तो तोंडावर दूध (अमृत) भरलेल्या, पण आत विष (विषकुंभ) भरलेल्या घड्यासारखा असतो.

विस्तृत विवेचन (Detailed Elaboration): ही ओळ चाणक्य नीतीतील सर्वात प्रभावी आणि प्रसिद्ध उपमांपैकी एक आहे. हा ढोंगी मित्र कसा असतो, हे समजावून सांगण्यासाठी चाणक्य 'विषकुंभम्पयोमुखम्' (विष भरलेला कलश, ज्याच्या तोंडावर दूध आहे) ही उपमा देतात.

दुधासारखे तोंड (पयोमुखम्): म्हणजे वरवरचे गोडवे, प्रिय बोलणे आणि दाखवलेला स्नेह. (जे पाहायला आणि ऐकायला अत्यंत चांगले वाटते.)

विषासारखे आत (विषकुम्भम्): म्हणजे आत लपलेला मत्सर, द्वेष, कपट आणि तुमच्याबद्दलची वाईट भावना. (जे हळूहळू तुमच्या जीवनात विष पसरवते.) असा मित्र सुरुवातीला आकर्षक वाटतो, पण त्याचा अंतिम परिणाम अत्यंत विनाशकारी असतो. ही उपमा त्या मित्राचे खरे स्वरूप स्पष्ट करते, जो अत्यंत घातक असतो.

💡 सखोल भावार्थ (Deep Meaning/Essence)
हा श्लोक केवळ मित्रांबद्दल नाही, तर विश्वासार्हता (Trustworthiness) आणि नैतिकता (Morality) यावर आधारित मानवी संबंधांच्या मूलभूत तत्त्वांबद्दल आहे.

नीतीचा संदेश: चाणक्य आपल्याला शिकवतात की, केवळ गोड बोलण्यावर विश्वास ठेवू नका; त्या व्यक्तीच्या कृतींचे निरीक्षण करा. एखाद्या व्यक्तीचे खरे चरित्र तेव्हा कळते, जेव्हा तो तुमच्या अनुपस्थितीत तुमच्याबद्दल काय बोलतो आणि इतरांशी कसे वागतो.

व्यवहार आणि दक्षता: राजकारणात असो, व्यवसायात असो किंवा वैयक्तिक जीवनात, या प्रकारचा दुटप्पी मित्र सर्वात मोठा धोका असतो, कारण तो शत्रूपेक्षाही जास्त नुकसान करतो. शत्रू उघड असतो, पण हा मित्र छुप्या पद्धतीने वार करतो.

उदाहरणासह: एखादा व्यावसायिक भागीदार (Partner) तुमच्यासमोर तुमच्या कंपनीचे कौतुक करतो, पण पाठीमागे तो तुमच्या प्रतिस्पर्धकांना गोपनीय माहिती पुरवून तुमचे नुकसान करतो. हा भागीदार म्हणजे 'विषकुंभम्पयोमुखम्' होय.

🔚 समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Summary)
समारोप (Conclusion): आचार्य चाणक्य आपल्याला सतर्क राहण्याचा आणि माणसांची पारख करण्याचा सल्ला देतात. जो व्यक्ती पाठीमागे तुमचे नुकसान करतो आणि समोर गोड बोलतो, त्याला त्वरित आपल्या जीवनातून दूर करावे. त्याचे बाहेरून दिसणारे प्रेम हे आत भरलेल्या विषासारखे घातक आहे.

निष्कर्ष (Inference):

गोड बोलणाऱ्यापेक्षा कर्म शुद्ध असणाऱ्यांवर विश्वास ठेवावा.

ढोंगी मित्र उघड शत्रूपेक्षा जास्त धोकादायक असतो.

जीवनात सुरक्षितता आणि यश मिळवण्यासाठी, अशा 'विषकुंभांना' ओळखणे आणि त्यांना टाळणे आवश्यक आहे.

🙏🧠📜🐍🤐😈👥💔

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-20.11.2025-गुरुवार.       
===========================================