कबीर दास जी के दोहे-🙏🧘👤🌳॥ २२ ॥-1-🙏🧘👤🌳🍃⏳💡

[Atul Kaviraje]

कबीर दास जी के दोहे-

दुर्लभ मानुष जन्म है, देह न बारम्बार।
तरुवर ज्यों पत्ती झड़े, बहुरि न लागे डार॥ २२ ॥

भावार्थ- कबीर दास जी कहते हैं, यह मनुष्य जन्म बड़ी मुश्किल से मिलता है और यह शरीर बार-बार नहीं मिलता। जिस तरह पेड़ से पत्ता झड़ जाने के बाद फिर वापस कभी डाल मे नहीं लग सकता। अतः इस दुर्लभ मनुष्य जन्म को पहचानिए और अच्छे कर्मों मे लग जाइए।

🙏🧘👤🌳

🎯 संत कबीर दास जींच्या दोह्याचा सखोल भावार्थ (मराठी)

📖 आरंभ (Introduction)
संत कबीर दास जी हे भारतीय भक्ती परंपरेतील एक महान संत आणि समाज सुधारक होते. त्यांचे दोहे जीवन, धर्म आणि ईश्वरी ज्ञान याबद्दल अतिशय सोप्या आणि थेट भाषेत गहन विचार मांडतात. प्रस्तुत दोह्यात कबीरांनी मानवी जीवनाच्या दुर्मिळतेवर (Rarity of Human Birth) आणि त्याची किंमत ओळखण्यावर भर दिला आहे.

📜 दोहा आणि प्रत्येक ओळीचा अर्थ (Doha and Meaning of each Line)
मूळ दोहा:

दुर्लभ मानुष जन्म है, देह न बारम्बार। तरुवर ज्यों पत्ती झड़े, बहुरि न लागे डार॥ २२ ॥

१. पहिली ओळ (First Line - OLI):
दुर्लभ मानुष जन्म है,

अर्थ (Meaning): हा मानवी जन्म अत्यंत दुर्मिळ आणि मिळणे कठीण आहे.

विस्तृत विवेचन (Detailed Elaboration): कबीर दास जी येथे सांगतात की, ८४ लक्ष योनींमधून भटकल्यानंतर मनुष्य जन्म मिळणे हे किती मोठे सौभाग्य आहे. इतर योनींमध्ये (पशू, पक्षी इत्यादी) केवळ भोग (Consumption) आणि कर्मफळ भोगणे एवढाच उद्देश असतो. परंतु, केवळ मनुष्य जन्मातच विवेकबुद्धी (Reasoning), ज्ञान आणि मुक्ती (Salvation) मिळवण्याची क्षमता आहे. हा जन्म सहजपणे मिळत नाही, तो अत्यंत कठीण आणि दुर्मिळ आहे. त्यामुळे या जन्माचा उपयोग परमार्थ साधण्यासाठी केला पाहिजे. उदाहरणासह: जसे एखादा अत्यंत दुर्मिळ हिरा (Diamond) सहज उपलब्ध नसतो, त्याचप्रमाणे मानवी देह सुद्धा वारंवार मिळत नाही.

२. दुसरी ओळ (Second Line - OLI):
देह न बारम्बार।

अर्थ (Meaning): हा शरीर (देह) पुन्हा पुन्हा (वारंवार) मिळत नाही.

विस्तृत विवेचन (Detailed Elaboration): पहिल्या ओळीतील विचार अधिक स्पष्ट करताना कबीर म्हणतात की, एकदा हा मानवी देह नष्ट झाला किंवा हे जीवन संपले, तर पुढील वेळी पुन्हा लगेचच मनुष्य जन्म मिळेल याची खात्री नसते. हा क्षणभंगुर देह नाशवान आहे आणि या जन्माची संधी (Opportunity) एकदा गमावली, तर ती परत मिळणार नाही. म्हणून, आयुष्यभर केवळ भौतिक सुखांच्या मागे धावणे व्यर्थ आहे; या देहाचा वापर ईश्वराची भक्ती आणि आत्मज्ञान प्राप्त करण्यासाठी केला पाहिजे, कारण दुसऱ्यांदा मनुष्य देह मिळण्याची शक्यता कमी आहे.

३. तिसरी ओळ (Third Line - OLI):
तरुवर ज्यों पत्ती झड़े,

अर्थ (Meaning): ज्याप्रमाणे झाडाची पाने (पत्ती) एकदा गळून पडतात (झडतात).

विस्तृत विवेचन (Detailed Elaboration): येथे कबीर दास जी निसर्गातील एक अतिशय सोपे आणि प्रभावी उदाहरण (Analogy) देतात. ते मानवी जीवनाची तुलना झाडाच्या पानांशी करतात. गळून पडलेले पान हे जीवनाचा अंतिम क्षण आणि देहाचा नाश दर्शवते. जसे एका विशिष्ट ऋतूत (उदा. शरद ऋतूमध्ये) झाडांची पाने गळून पडतात, त्याचप्रमाणे मानवी देहाचाही एक अंत निश्चित आहे. हे उदाहरण मानवी जीवनाची क्षणभंगुरता (Transience) दर्शवते.

४. चौथी ओळ (Fourth Line - OLI):
बहुरि न लागे डार॥

अर्थ (Meaning): ते पान पुन्हा त्या फांदीला (डार) जोडले जात नाही.

विस्तृत विवेचन (Detailed Elaboration): एकदा झाडावरून गळून पडलेले पान पुन्हा त्याच फांदीला जोडले जाऊ शकत नाही. त्याचप्रमाणे, एकदा मानवी देह नष्ट झाल्यानंतर, हा आत्मा पुन्हा याच स्वरूपात, याच वेळी किंवा याच परिस्थितीत परत येईलच असे नाही. मृत्यू (Death) हे अंतिम सत्य आहे आणि ते अपरिवर्तनीय आहे. कबीरांचा जोर यावर आहे की, 'आज' तुमच्या हातात असलेली ही संधी परत मिळणार नाही. म्हणून, मोहाचा त्याग करून आत्म-कल्याणाचे कार्य त्वरित सुरू करा.

🙏🧘👤🌳🍃⏳💡

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-20.11.2025-गुरुवार.
===========================================