🕰️ संत कबीर दास जी का दोहा - 'काल करे सो आज कर' 🕰️-🕰️ ⏳ 🏃 💡 🎯 ❓ 🌟

[Atul Kaviraje]

कबीर दास जी के दोहे-

काल करे सो आज कर, आज करे सो अब।
पल में प्रलय होएगी, बहुरि करेगा कब ॥२४॥

भावार्थ- कबीर दास जी कहते हैं, जो कल करना है उसे आज कर और जो आज करना है उसे अभी कर। समय और परिस्थितियाँ एक पल मे बदल सकती हैं, एक पल बाद प्रलय हो सकती हैं अतः किसी कार्य को कल पर मत टालो।

🕰� संत कबीर दास जी का दोहा - 'काल करे सो आज कर' 🕰�

💡 वेळेचे आणि कर्माचे महत्त्व 💡

दोहा (Doha) — ४ ओळी

काल करे सो आज कर,
आज करे सो अब।
पल में प्रलय होएगी,
बहुरि करेगा कब ॥२४॥

🔱 आरंभ (Arambh - Introduction) — ४ ओळी

संत कबीर दास जी (१५ व्या शतकातील) महान कवी होते.
त्यांच्या दोह्यांत सत्य, नैतिकता आणि व्यवहारज्ञान आहे.
जाती-भेद व अंधश्रद्धांवर त्यांनी प्रहार केला.
हा प्रसिद्ध दोहा वेळेचे आणि कर्माचे महत्त्व सांगतो.

हा दोहा चार प्रमुख चरणांमध्ये विभागलेला आहे.

१. पहिली ओळ: त्वरित कृतीची आवश्यकता 🏃
दोहा ओळ — ४ ओळी

काल करे सो आज कर,
म्हणजे उद्या करण्यासारखे काम
आजच करावे अशी शिकवण
कबीर येथे देतात.

अर्थ (Meaning) — ४ ओळी

जे काम तू उद्या करणार,
ते आजच करून घे.
उद्यावर अवलंबून राहू नकोस.
'आज' हा काळ अधिक श्रेष्ठ.

विस्तृत विवेचन — ४ ओळी

या चरणात आळसावर कठोर टीका आहे.
चांगली व आवश्यक कामे पुढे ढकलू नयेत.
उद्याचा दिवस कसा असेल माहित नाही.
आजच केलेले कार्य जास्त सुरक्षित.

उदाहरण — ४ ओळी

कोणाला मदत करायची असेल—
'उद्या करेन' असे न म्हणावे.
परिस्थिती बदलू शकते अचानक.
उद्याचा उत्साहही कमी होतो.

२. दुसरी ओळ: वर्तमान क्षणाची किंमत ⏳
दोहा ओळ — ४ ओळी

आज करे सो अब।
म्हणजे 'आज'चे कामही
'आत्ता'च करावे
अशी कबीरांची शिकवण.

अर्थ — ४ ओळी

आजचे काम पुढे ढकलू नकोस.
क्षणाचाही विलंब नको.
वर्तमान क्षणच खरा महत्त्वाचा.
आत्ताच कृती करणे श्रेष्ठ.

विस्तृत विवेचन — ४ ओळी

पहिली ओळ उद्या टाळायला सांगते.
दुसरी ओळ आजही ढकलू नको म्हणते.
कबीर 'आज' आणि 'आत्ता' यात
कर्माची त्वरा अधोरेखित करतात.

उदाहरण — ४ ओळी

लोक म्हणतात— संध्याकाळी करेन.
परंतु संध्याकाळी अडचणी येऊ शकतात.
परिणामी काम अपूर्णच राहते.
महत्त्वाचे काम लगेच सुरू करावे.

३. तिसरी ओळ: प्रलयाची अनिश्चितता 🌪�
दोहा ओळ — ४ ओळी

पल में प्रलय होएगी,
अर्थ—एका क्षणात
प्रलय येऊ शकतो,
जीवन थांबू शकते.

अर्थ — ४ ओळी

जीवन क्षणभंगुर आहे.
काळाचे चक्र अनिश्चित आहे.
संकट कोणत्याही वेळी येऊ शकते.
म्हणून वेळेचे भान आवश्यक.

विस्तृत विवेचन — ४ ओळी

कबीर येथे जीवनाचे कठोर सत्य सांगतात.
'प्रलय' म्हणजे संकट, मृत्यू, बदल.
मानव भविष्यावर ताबा ठेवू शकत नाही.
म्हणून विलंब हा विनाशक.

उदाहरण — ४ ओळी

मृत्यू कधी येईल माहिती नाही.
आजारीपणा, अपघात, नैसर्गिक संकट—
क्षणात जीवन बदलते पूर्ण.
विलंबामुळे संधी हातची जाते.

४. चौथी ओळ: संधी कधी मिळणार? ❓
दोहा ओळ — ४ ओळी

बहुरि करेगा कब ॥२४॥
म्हणजे पुन्हा
कामाची संधी
कधी मिळणार?

अर्थ — ४ ओळी

उद्याची हमी कुणालाच नाही.
संधी गेल्यावर
ती पुन्हा मिळेलच असे नाही.
म्हणून आजच कार्य करा.

विस्तृत विवेचन — ४ ओळी

जीवनात संकट आले तर
कार्याची संधी निघून जाते.
कबीर आत्मपरीक्षण करायला लावतात.
कर्म म्हणजेच संधीचा उपयोग.

आध्यात्मिक अर्थ — ४ ओळी

मानवजन्म अमूल्य आहे.
तो परमार्थासाठी लाभतो.
संधी योग्य वापरली नाही तर—
ती पुन्हा मिळेलच असे नाही.

💡 समारोप (Samarop - Conclusion) — ४ ओळी

हा दोहा वेळेच्या व्यवस्थापनावर आधारित आहे.
व्यावहारिक व आध्यात्मिक दोन्ही क्षेत्रात लागू आहे.
टाळाटाळ हा जीवनातील मोठा दुर्गुण.
कबीरांनी या दोह्यातून तो दूर करण्याचा संदेश दिला.

🎯 निष्कर्ष (Nishkarsha - Summary/Inference) — ४ ओळी

महत्त्वाचे कार्य लगेच सुरू करावे.
वर्तमानात जगणे अत्यावश्यक आहे.
वेळेला महत्त्व देणाऱ्यालाच यश मिळते.
संधी पुन्हा येतेच असे नाही.

🕰� ⏳ 🏃 💡 🎯 ❓ 🌟

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-22.11.2025-शनिवार. 
===========================================