🧠 चाणक्य नीति - द्वितीय अध्याय - श्लोक ८ 🧠-1-🧠 💡 😔 🏡 ⛓️ 🚩

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति द्वितीय अध्याय -

कटञ्च खलु मूर्खत्वं कष्ट च खलु यौवनम्।
कटात् कारतरं चैव परगेहे निवासनम् ।।८।।

अर्थ- मुर्खता दुखदायी है, जवानी भी दुखदायी है, लेकिन इन सबसे कहीं ज्यादा दुखदायी किसी दुसरे के घर जाकर उसका अहसान लेना है।

Meaning- Foolishness is indeed painful, and verily so is youth, but more painful by far than either is being obliged in another person's house.

🧠 चाणक्य नीति - द्वितीय अध्याय - श्लोक ८ 🧠

कटञ्च खलु मूर्खत्वं कष्ट च खलु यौवनम्।
कटात् कारतरं चैव परगेहे निवासनम् ।।८।।

१. आरंभ (Arambh): श्लोकाचा परिचय
आचार्य चाणक्य, ज्यांना कौटिल्य किंवा विष्णुगुप्त म्हणूनही ओळखले जाते, यांनी 'चाणक्य नीति' या ग्रंथात मानवी जीवनातील व्यावहारिक सत्ये, नीती, आणि जीवनातील कटू अनुभव अत्यंत स्पष्टपणे मांडले आहेत. प्रस्तुत श्लोकात, आचार्य चाणक्य यांनी मनुष्याला जीवनात त्रास देणाऱ्या तीन प्रमुख गोष्टींचा उल्लेख केला आहे. या तिन्ही गोष्टी क्लेशदायक असून, त्यापैकी सर्वात जास्त क्लेशदायक कोणती, हे त्यांनी सांगितले आहे.

२. प्रत्येक ओळीचा अर्थ (Pratyek Olicha Arth)

ओळ १: "कटञ्च खलु मूर्खत्वं"
अर्थ: खरोखर, मूर्खत्व (अज्ञान, अविचार) हे दुःखदायक (कटु/क्लेशदायक) असते.

ओळ २: "कष्ट च खलु यौवनम्।"
अर्थ: आणि खरोखर, दुसरे दुःख म्हणजे दुसऱ्याच्या आश्रयाला राहणे हे कष्टदायक असते.

ओळ ३: "कटात् कारतरं चैव"
अर्थ: या (वर उल्लेखलेल्या) दुःखांपेक्षाही जास्त दुःखदायक (कटात् कारतरं) आहे.

ओळ ४: "परगेहे निवासनम् ॥८॥"
अर्थ: ते म्हणजे दुसऱ्याच्या घरात वास्तव्य करणे (परकेहे निवासनम्).

(टीप: काही व्याख्यांमध्ये, "कष्ट च खलु यौवनम्" याचा अर्थ "तारुण्य/यौवन हे कष्टदायक असते" असाही घेतला जातो, परंतु पुढील ओळीच्या संदर्भात 'कष्ट च' चा अर्थ 'आश्रय' किंवा 'परवशता' असा घेणे अधिक उचित ठरते, जेणेकरून तिसऱ्या ओळीचा अर्थ अधिक स्पष्ट होतो. तरीही, विवेचनात दोन्ही अर्थांवर विचार केला जाईल.)

🧠 💡 😔 🏡 ⛓️ 🚩

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-23.11.2025-रविवार.             
===========================================