🧠 जीवनातील तीन क्लेश 🏡 (चाणक्य नीति - द्वितीय अध्याय, श्लोक ८-📜 🤦 🔥 😔 🏡

[Atul Kaviraje]

चाणक्य नीति द्वितीय अध्याय -

कटञ्च खलु मूर्खत्वं कष्ट च खलु यौवनम्।
कटात् कारतरं चैव परगेहे निवासनम् ।।८।।

(येथे 'भक्तीभावपूर्ण' ऐवजी नीती-उपदेशाचा भाव ठेवला आहे, कारण हा श्लोक मुख्यतः व्यावहारिक नीतीवर आधारित आहे).

🧠 जीवनातील तीन क्लेश 🏡

(चाणक्य नीति - द्वितीय अध्याय, श्लोक ८ वर आधारित दीर्घ मराठी कविता)

श्लोक: कटञ्च खलु मूर्खत्वं कष्ट च खलु यौवनम्। कटात् कारतरं चैव परगेहे निवासनम् ।।८।।

श्लोकाचा सारांश (Short Meaning of Shloka)

खरोखर मूर्खत्व दुःखदायक आहे, तारुण्य कष्टदायक आहे, पण या दोन्हींपेक्षा दुसऱ्याच्या घरात राहणे (पराधीनता) हे सर्वात जास्त दुःखदायक आहे.

दीर्घ मराठी कविता (Long Marathi Poem)

कडवे १: दुःखाचे त्रिकूट

चाणक्य सांगती नीतीची गाथा,
मानवी जीवनी तीन कथा;
कष्टदायी तिन्ही हे क्लेश,
समजून घ्यावा त्यांचा विशेष. (📜)

अर्थ (Padacha Marathi Arth): आचार्य चाणक्य जीवनातील नीती (नियमांची) कथा सांगतात. मानवी जीवनात (त्यांनी सांगितलेले) हे तीन क्लेश आहेत. हे तिन्ही क्लेशदायक आहेत, त्यांचा विशेष (मर्म) आपण समजून घ्यावा.

कडवे २: मूर्खत्वाचे बंधन

कटू असे हे पहिले मूर्खत्व,
जेथे न दिसे ज्ञानाचे सत्व;
अविचारे चाले जीवनगाडा,
घाली संकटांचा नेहमीच वेढा. (🤦)

अर्थ (Padacha Marathi Arth): पहिले दुःख म्हणजे मूर्खत्व, जे अत्यंत क्लेशदायक आहे, कारण जिथे ज्ञानाचा अंश नसतो. अविचारीपणाने जीवन जगत राहिल्यास, ते मूर्खत्व नेहमीच संकटांनी वेढून टाकते.

कडवे ३: यौवनाची अग्नी

कष्टदायी दुसरे हे यौवन,
जिथे इच्छेचे नसे बंधन;
ऊर्जेचा ओघ, दिशा न मिळे,
भ्रम आणि मोहात मन विरघळे. (🔥)

अर्थ (Padacha Marathi Arth): दुसरे कष्ट म्हणजे तारुण्य (यौवन). या वयात इच्छांवर (वासनांवर) नियंत्रण नसते. भरपूर ऊर्जा असते, पण त्या ऊर्जेला योग्य दिशा मिळत नाही. भ्रम आणि मोहांमुळे मन अस्थिर होते आणि त्यामुळे कष्ट सहन करावे लागतात.

कडवे ४: स्वाभिमानाची किंमत

मूर्ख आणि यौवन दुःख देई,
परी मानसाची दशा न होई;
ज्यापरी होते परवशतेत,
जेव्हा स्वाभिमान येई धोक्यात. (😔)

अर्थ (Padacha Marathi Arth): मूर्खत्व आणि तारुण्य हे दुःख देतात खरे, पण ती मनाची इतकी वाईट अवस्था करत नाहीत. जी अवस्था पराधीनतेत होते, जेव्हा माणसाचा स्वाभिमान संकटात येतो.

कडवे ५: परक्यांचे निवास

सर्वात कठीण परगेही वास,
ज्याला न मिळे मोकळा श्वास;
दुसऱ्यांच्या जीवावर जगणे,
रोज अपमान शांतपणे पचवणे. (🏡)

अर्थ (Padacha Marathi Arth): सर्वात जास्त दुःखदायक म्हणजे दुसऱ्याच्या घरात (आश्रयाला) राहणे, जिथे व्यक्तीला मोकळेपणा आणि स्वातंत्र्य मिळत नाही. दुसऱ्यांवर अवलंबून राहून जगणे आणि आश्रयदात्याचे अपमान रोज गप्पपणे सहन करणे, हे मोठे दुःख आहे.

कडवे ६: पारतंत्र्याची साखळी

कटात् कारतरं हे क्लेश,
जिथे नुरे आत्म्याचा लवलेश;
स्वतंत्रतेचे हरपले तेज,
पराधीनतेची लागे इमेज. (⛓️)

अर्थ (Padacha Marathi Arth): हे दुःख (पराधीनता) आधीच्या दुःखांपेक्षाही अधिक क्लेशकारक आहे, कारण इथे स्वाभिमान आणि आत्मसन्मानाचा एक कणही शिल्लक राहत नाही. स्वातंत्र्य नष्ट होते आणि पारतंत्र्याची साखळी लागते.

कडवे ७: नीतीचा सार

म्हणूनी ज्ञान घ्या, व्हावे समर्थ,
साधुनी घ्यावा जीवनाचा अर्थ;
पराधीनता कधी न सोसावी,
स्वतंत्र जीवने शांती भोगावी. (🗝�)

अर्थ (Padacha Marathi Arth): म्हणूनच, ज्ञान मिळवावे आणि स्वतःला सक्षम करावे, जीवनाचा खरा अर्थ जाणून घ्यावा. पराधीनता कधीही सहन करू नये. स्वतंत्र आयुष्य जगूनच खरी शांती अनुभवता येते.

इमोजी सारांश (Emoji Saransh)
📜 🤦 🔥 😔 🏡 ⛓️ 🗝� 🧠

--अतुल परब
--दिनांक-23.11.2025-रविवार.               
===========================================