🙏 संत कबीर दास जी के दोहे -॥२६॥-2-👤👑💥❓💔🤒⏳💊💡🎯

[Atul Kaviraje]

कबीर दास जी के दोहे-

जहाँ आपा तहाँ आपदां, जहाँ संशय तहाँ रोग।
कह कबीर यह क्यों मिटे, चारों धीरज रोग॥२६॥

३. संपूर्ण विस्तृत विवेचन (Elaboration/Pradirgh Vivechan) 🔎
कबीरजींच्या या दोह्यात मानवी मनाचे सखोल विश्लेषण आहे. ते सांगतात की दुःख आणि व्याधी बाह्य परिस्थितीतून नाही, तर आपल्या आंतरिक मनोवृत्तीतून जन्माला येतात.

अ. अहंकार आणि संकटाचे नाते (Ego and Disaster)
'जहाँ आपा तहाँ आपदां'

'आपा' (अहंकार): अहंकार म्हणजे स्वतःला इतरांपेक्षा श्रेष्ठ मानणे, 'मी' पणा. जेव्हा मनात अहंकार असतो, तेव्हा मनुष्य इतरांचा आदर करत नाही, चुकीचे निर्णय घेतो आणि विरोध पत्करतो.

संकटाची उत्पत्ती: अहंकारामुळे मनुष्य अनावश्यक संघर्ष ओढवून घेतो. त्याचे बोलणे आणि वागणे इतरांना दुखावते, ज्यामुळे त्याला सामाजिक विरोध, अपमान आणि अपयश मिळते. अहंकारामुळे तो सत्य स्वीकारत नाही आणि हेच त्याच्या जीवनातील सर्वात मोठे संकट ठरते.

उदाहरण (Udaharana): एका अहंकारी राजाला वाटते की तोच सर्वश्रेष्ठ आहे. यामुळे तो इतर राजांना तुच्छ लेखतो आणि त्यांच्याशी युद्ध करतो. अहंकाराच्या भरात घेतलेल्या चुकीच्या निर्णयामुळे त्याचे राज्य आणि प्रजा धोक्यात येते. त्याचा अहंकारच त्याच्यासाठी 'आपदा' (विपत्ती) बनतो.

ब. संशय आणि व्याधी (Doubt and Disease)
'जहाँ संशय तहाँ रोग'

संशय (Doubt): संशय म्हणजे स्वतःवर, इतरांवर, देवावर किंवा जीवनातील चांगल्या-वाईट घटनांवर विश्वास नसणे. संशयी मन कधीही शांत नसते.

रोगाची उत्पत्ती: सततच्या संशयामुळे मनात चिंता, भीती आणि अस्थिरता निर्माण होते. हे मानसिक विकार हळूहळू शारीरिक रोगांमध्ये रूपांतरित होतात (उदा. उच्च रक्तदाब, तणाव). ज्या व्यक्तीच्या मनात सतत संशय असतो, तो कोणावरही विश्वास ठेवू शकत नाही, ज्यामुळे त्याला एकाकीपणा आणि मानसिक क्लेश सहन करावे लागतात.

उदाहरण (Udaharana): एका व्यक्तीला नेहमी वाटते की त्याचा मित्र त्याला धोका देईल. हा संशय त्याच्या मनात इतका वाढतो की तो रात्री व्यवस्थित झोपू शकत नाही आणि सतत तणावात राहतो. हा तणाव (संशय) त्याला रक्तदाब किंवा पचनाचे विकार (रोग) देतो.

क. धीरज: एकमात्र उपाय (Patience: The Only Cure)
'कह कबीर यह क्यों मिटे, चारों धीरज रोग'

प्रश्नोत्तर: कबीरजी प्रश्न विचारून लगेच त्याचे उत्तर देतात. अहंकार आणि संशय हे मानसिक रोग आहेत आणि त्यांच्यावरचे एकमेव रामबाण औषध म्हणजे 'धीरज' (धैर्य/संयम).

धैर्याचे महत्त्व:

अहंकारावर: धीरज ठेवल्यास मनुष्य शांतपणे आत्मपरीक्षण करतो. तो लगेच प्रतिक्रिया देत नाही. यामुळे त्याचा अहंकार आपोआप शांत होतो.

संशयावर: धीरज ठेवल्यास मनाला शांतता मिळते. संशयाने लगेच प्रतिक्रिया न देता, वस्तुस्थिती स्वीकारण्याची शक्ती मिळते. संयमाने परिस्थितीचे आकलन केल्यास अनेक शंका आपोआप दूर होतात.

उदाहरणे: जीवनात आलेले अपयश किंवा दुःख धीर धरून स्वीकारल्यास, ते तात्पुरते संकट ठरते. परंतु, धीर सोडल्यास, ते संकट मोठे रूप घेऊन मानसिक आणि शारीरिक व्याधी निर्माण करते.

४. समारोप (Conclusion/Samarop) 📜
कबीरजींचा हा दोहा मानवतेला एक अत्यंत महत्त्वाचा संदेश देतो की, आपले खरे शत्रू बाहेर नसून आपल्या आत आहेत - अहंकार आणि संशय. हे दोन्ही विकार आपल्या जीवनात संकटे आणि रोग घेऊन येतात. या आंतरिक शत्रूंना हरवण्याचा एकमेव मार्ग म्हणजे धैर्य आणि संयम (धीरज) बाळगणे.

५. निष्कर्ष (Summary/Inference/Nishkarsha) 🎯
शिकवण: मनुष्याने आपल्या जीवनातून 'मी' पणाचा (अहंकाराचा) त्याग करावा आणि प्रत्येक परिस्थितीत शांत व संयमी राहावे. संशयी वृत्ती सोडून विश्वास ठेवण्यास शिकावे. धैर्य हेच ते औषध आहे, जे आपल्याला संकटे आणि मानसिक विकारांपासून मुक्ती मिळवून देते.

६. सुव्यवस्थित इमोजी (Neatly Arranged Emojis) ✨
👤👑💥❓💔🤒⏳💊💡🎯

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-24.11.2025-सोमवार.       
===========================================