🙏 श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय तिसरा: कर्मयोग - श्लोक १९ 🙏-1-

[Atul Kaviraje]

तीसरा अध्यायः कर्मयोग-श्रीमद्भगवदगीता-

तस्मादसक्तः सततं कार्यं कर्म समाचर।
असक्तो ह्याचरन्कर्म परमाप्नोति पूरुषः।।19।।

इसलिए तू निरन्तर आसक्ति से रहित होकर सदा कर्तव्यकर्म को भली भाँति करता रह क्योंकि आसक्ति से रहित होकर कर्म करता हुआ मनुष्य परमात्मा को प्राप्त हो जाता है |(19)

🙏 श्रीमद्भगवद्गीता - अध्याय तिसरा: कर्मयोग - श्लोक १९ 🙏

श्लोक:
तस्मादसक्तः सततं कार्यं कर्म समाचर।
असक्तो ह्याचरन्कर्म परमाप्नोति पूरुषः।।१९।।

🌺 आरंभ (Introduction) 🌺

श्रीमद्भगवद्गीतेच्या तिसऱ्या अध्यायात, 'कर्मयोगा'मध्ये
भगवान श्रीकृष्ण अर्जुनाला निष्काम कर्म करण्याचे महत्त्व समजावून सांगत आहेत.
अर्जुन युद्धाच्या भीतीमुळे आणि आप्तस्वकीयांच्या मोहामुळे कर्तव्यकर्म सोडण्यास प्रवृत्त झाला होता.
अशा वेळी, कर्माचे खरे स्वरूप आणि कर्मबंधनातून मुक्तीचा मार्ग कोणता, हे श्रीकृष्ण या श्लोकात स्पष्ट करतात.

हा श्लोक कर्मयोगाचा गाभा आहे.
यापूर्वीच्या श्लोकांमध्ये कर्माचे महत्त्व सांगून
आता त्या कर्माची योग्य पद्धत आणि त्याचे अंतिम फळ श्रीकृष्ण विशद करत आहेत.

📜 श्लोक अर्थ (Pratyek SHLOKACHA Arth) 📜

तस्माद् असक्तः (म्हणून, तू आसक्तीरहित होऊन)
सततं (नेहमी) कार्यं कर्म (कर्तव्यकर्म) समाचर (उत्तम प्रकारे कर).

हि (कारण) असक्तः (अनासक्त/फळाची इच्छा न ठेवता) कर्म आचरन् (कर्म करणारा)
पुरुषः (मनुष्य) परम् (परमगतीला/परमात्म्याला) आप्नोति (प्राप्त होतो).

अर्थ:
"म्हणून तू नेहमी आसक्ती सोडून आपले कर्तव्यकर्म उत्तम प्रकारे करत राहा;
कारण आसक्तीरहित होऊन कर्म करणारा मनुष्य परमेश्वराला प्राप्त करतो."

profunda सखोल भावार्थ (Sakhol Bhavarth): गहन अर्थ/सार 🔍

हा श्लोक केवळ कर्म करण्याची आज्ञा देत नाही,
तर कर्म कोणत्या वृत्तीने करावे याचा मूलमंत्र देतो.
'तस्माद्' (म्हणून): हा शब्द पूर्वीच्या विचारांचा निष्कर्ष आहे.
प्रकृतीचे गुण मनुष्यमात्राला कर्म करायला लावतात (श्लोक ५);

तसेच स्वधर्माचे पालन यज्ञकर्माप्रमाणे आवश्यक आहे (श्लोक ९).
कर्म न केल्याने शरीरयात्राही सिद्ध होत नाही (श्लोक ८).
या सर्व कारणांमुळे, कर्म करणे अपरिहार्य आहे.
'असक्तः सततं कार्यं कर्म समाचर': कर्मबंधनातून सुटण्याचा एकमेव उपाय आहे - अनासक्ती.

फळाची आसक्ती ठेवल्यास कर्मबंधन निर्माण होते.
कारण, अपेक्षित फळ न मिळाल्यास दुःख होते आणि मिळाल्यास अधिकची वासना निर्माण होते.
म्हणून, आपले काम हे केवळ कर्तव्य आहे, असे समजून ते नित्यनेमाने (सततं) आणि उत्तम रीतीने (समाचर) करायचे.
कर्मफळावर आपला अधिकार नाही, केवळ कर्म करण्यावर आहे, ही भावना अत्यंत महत्त्वाची आहे.

'असक्तो ह्याचरन्कर्म परमाप्नोति पूरुषः': निष्काम कर्माचे हे सर्वोच्च फळ आहे.
जेव्हा साधक कर्मफळाची इच्छा न ठेवता कर्म करतो, तेव्हा त्याचे चित्त शुद्ध होते.
चित्तातील वासना आणि विकार हळूहळू नाहीसे होतात.
ही चित्तशुद्धीच ज्ञानप्राप्तीची पहिली पायरी आहे.

शुद्ध चित्तामध्येच आत्मज्ञान आणि ईश्वराचा अनुभव प्राप्त होतो,
ज्याला 'परमगती' किंवा 'परमात्माप्राप्ती' म्हटले आहे.
येथे कर्मयोग, ज्ञानयोगाला पूरक ठरतो.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-25.11.2025-मंगळवार.
===========================================