🕉️ संत निळोबाराय यांचा अभंग: भक्तीच्या सामर्थ्याचे वर्णन 💖-2-🙏🕉️💖🌿🌟👑🔥💡

[Atul Kaviraje]

                     "संत चरित्र"
                    ------------

        संत सेना महाराज-

             संत निळोबा-

४. चौथे कडवे (Maharashtra Saints - २)
"कुर्मा विसोबा खेचर। सांवता चांगा बटेश्वर।॥ ४ ॥"

अर्थ: संत कुर्मदास, संत विसोबा खेचर, संत सावता माळी आणि संत चांगदेव बटेश्वर यांनीही भक्तीच्या जोरावर परमात्म्याशी एकरूपता साधली.

सखोल विवेचन: हे कडवे 'कर्म' आणि 'ज्ञान' या दोन्हीच्या समन्वयाचे महत्त्व सांगते.

कुर्मदास: देहबुद्धी विसरून केवळ भक्तीत रमले.

विसोबा खेचर: हे संत ज्ञानदेवांचे पहिले गुरू निवृत्तीनाथांचे शिष्य आणि महान ज्ञानयोगी होते.

सावता माळी: 'कांदा मुळा भाजी, अवघी विठाबाई माझी' म्हणत, शेतीत आपले कर्म करतानाच त्यांनी भक्ती केली. कर्मयोग आणि भक्तीचा आदर्श.

चांगदेव: महान योगी, पण ज्ञानेश्वरांनी त्यांच्यातील अहंकार दूर करून त्यांना भक्तीच्या मार्गावर आणले.

या संतांनी दाखवले की, तुमचा व्यवसाय किंवा पंथ कोणताही असो, भक्तीच्या बळावर देवत्व प्राप्त होते.

५. पाचवे कडवे (North Indian and Other Saints)
"कबीर सेना सुरदास। नरसी मेहता भानुदास॥ ५॥"

अर्थ: संत कबीर, संत सेना (न्हावी), संत सूरदास, संत नरसी मेहता आणि संत भानुदास हे देखील भक्तीमार्गाने देवस्वरूप झाले.

सखोल विवेचन: या कडव्यात महाराष्ट्राबाहेरील (उत्तर भारत, गुजरात) संतांना स्थान देऊन निळोबांनी संतपरंपरेची वैश्विकता (Universal Nature) दर्शविली आहे.

कबीर: हिंदू-मुस्लिम समन्वय साधणारे निर्गुण भक्तीचे उपासक.

सेना न्हावी: आपले कर्म करताना देवाची सेवा केली.

सूरदास: जन्मांध असूनही कृष्णाच्या भक्तीने ज्ञानचक्षु उघडले.

नरसी मेहता: गुजरातमधील महान कृष्णभक्त.

भानुदास: महाराष्ट्रातील महान संत, ज्यांनी पंढरपूरचे विठ्ठल मूर्ती परत आणण्यासाठी मोठे योगदान दिले.

या सर्वांच्या उदाहरणातून निळोबांनी सिद्ध केले की, भौगोलिक किंवा जातीय बंधने भक्तीसाठी आडकाठी आणत नाहीत.

६. सहावे कडवे (Conclusion and Guru's Glory)
"निळा म्हणे जनार्दन एका। देवचि होऊनि गेला तुका ॥ ६॥"

अर्थ: संत निळोबा म्हणतात, जनार्दन स्वामींनी एकनाथ महाराजांना आणि त्याचप्रमाणे भक्तीच्या मार्गाने माझा गुरू तुकाराम हा स्वतः देवस्वरूप झाला.

सखोल विवेचन: हे कडवे अभंगाचा समारोप आणि निष्कर्ष आहे. निळोबा स्वतःच्या गुरुचा (तुकारामांचा) महिमा गातात.

जनार्दन एका: याचा अर्थ जनार्दन स्वामींनी संत एकनाथांना भक्तीची आणि देवत्वाची अनुभूती दिली.

देवचि होऊनि गेला तुका: 'निळा म्हणे' (मी निळोबा सांगतो) की, माझा गुरु तुकाराम हा देवाची उत्कट भक्ती करता करता, देवच होऊन गेला आहे. तुकोबांनी वैकुंठाला प्रयाण केले (देह विसर्जन केले) तेव्हा ते सदेह देवाजवळ गेले, या चमत्काराचा उल्लेख इथे आहे. तुकाराम हे केवळ भक्त राहिले नाहीत, तर ते साक्षात विठ्ठलस्वरूप झाले.

💡 निष्कर्ष आणि समारोप (Samarop ani Nishkarsha Sahit) 🌸
निष्कर्ष: संत निळोबाराय यांनी या अभंगातून असा निष्कर्ष काढला आहे की, भक्ती ही केवळ पूजा-अर्चा नाही, तर अंगभूत प्रेम, अनुराग आणि समर्पण आहे. जो भक्त या प्रेमाने देवाला भजतो, त्याचे 'अंग' म्हणजे त्याचे संपूर्ण अस्तित्वच देवाने व्यापून टाकले जाते. तो देव आणि भक्त वेगळे न राहता, एकरूप होतात. भक्तीच्या सामर्थ्याने मनुष्य स्वतःच्या मर्यादा ओलांडून देवस्वरूप होतो.

समारोप: निळोबांनी प्राचीन (शुक, प्रल्हाद) आणि आधुनिक (ज्ञानेश्वर, तुकाराम) अशा विविध संतांची उदाहरणे देऊन भक्तीमार्गाची सिद्धता केली आहे. हा अभंग संत-परंपरेतील समन्वय आणि गुरु-शिष्य परंपरेचे महत्त्वही अधोरेखित करतो. सर्वात शेवटी, आपल्या गुरुला (तुकारामांना) देवस्वरूप घोषित करून त्यांनी भक्तीमार्गाची पराकाष्ठा सिद्ध केली आहे. हा अभंग 'नामस्मरण' आणि 'भक्ती' या मार्गाचे महत्त्व आणि अंतिम फळ स्पष्ट करतो.

🙏🕉�💖🌿🌟👑🔥💡😊

(श्रीसकलसंतगाथा, भाग २, श्रीनिळोबारायांचे अ० क्र० ५३३)

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-25.11.2025-मंगळवार.         
===========================================