🕉️ संत कबीरदासजींचा दोहा: माया आणि भक्तीचे रहस्य 🎭✨🎭💡💖👑🌿🙏😊

[Atul Kaviraje]

कबीर दास जी के दोहे-

माया छाया एक सी, बिरला जाने कोय।
भगता के पीछे लगे, सम्मुख भागे सोय॥ २७ ॥

भावार्थ- कबीर दास जी कहते हैं, माया और छाया एक जैसी है इसे कोई-कोई ही जानता है यह भागने वालों के पीछे ही भागती है, और जो सम्मुख खड़ा होकर इसका सामना करता है तो वह स्वयं हीं भाग जाती है।

🕉� संत कबीरदासजींचा दोहा: माया आणि भक्तीचे रहस्य 🎭

दोहा:माया छाया एक सी, बिरला जाने कोय।भगता के पीछे लगे, सम्मुख भागे सोय॥ २७ ॥

🌟 आरंभ (Introduction) 🌟

संत कबीरदास हे भारतीय अध्यात्मिक परंपरेतील एक महान संत आणि समाजसुधारक होते. त्यांनी आपल्या दोह्यांमधून जीवन, सत्य, ईश्वर आणि माया यांसारख्या गहन विषयांवर अत्यंत सोप्या भाषेत भाष्य केले आहे. प्रस्तुत दोहा 'माया' या संकल्पनेचे स्वरूप आणि भक्तीच्या सामर्थ्यामुळे मायेवर कसा विजय मिळवता येतो, याचे रहस्य उलगडतो. कबीरदासजी सांगतात की माया ही सावलीसारखी आहे आणि तिचे स्वरूप ओळखणारे लोक क्वचितच असतात.

📜 प्रत्येक ओळीचा अर्थ आणि सखोल विवेचन 📜

१. पहिली ओळ (First Line):
"माया छाया एक सी,"

अर्थ: माया आणि सावली (छाया) या दोन्ही एकाच स्वरूपाच्या असतात.

सखोल विवेचन: कबीरदासजींनी 'माया' या संकल्पनेला 'छाया' (सावली) ची उपमा दिली आहे.

छाया (सावली) स्वरूप: सावली ही खरी नसते, ती प्रकाशाच्या अभावामुळे किंवा अडथळ्यामुळे निर्माण होते. तिचा स्वतःचा असा कोणताही आधार नाही, ती केवळ वस्तूवर अवलंबून असते.

माया स्वरूप: त्याचप्रमाणे, माया ही देखील मिथ्या आहे, ती केवळ वस्तू, पैसा, सत्ता, शरीर या नश्वर गोष्टींमध्ये सत्यता असल्याचा भ्रम निर्माण करते. माया ही अविद्येमुळे (अज्ञानामुळे) निर्माण होते. ती परब्रह्म सत्य असले तरी, आपण त्याला विसरून या क्षणभंगुर जगात गुंततो. त्यामुळे, माया आणि सावली या दोन्ही असत्य असूनही सत्य असल्याचा आभास निर्माण करतात.

२. दुसरी ओळ (Second Line):
"बिरला जाने कोय।"

अर्थ: हे रहस्य क्वचितच (बिरला) कोणी जाणतो.

सखोल विवेचन: मायेचे स्वरूप सावलीप्रमाणे मिथ्या आहे, हे खूप कमी लोकांना समजते. 'बिरला' म्हणजे अत्यंत दुर्मिळ, विरळा. बहुसंख्य लोक मायेलाच सत्य मानून तिच्या पाठी धावतात. ते संपत्ती, सौंदर्य, पद, प्रतिष्ठा या क्षणिक गोष्टींनाच अंतिम सुख मानतात आणि त्यासाठी आपले संपूर्ण जीवन खर्ची घालतात. केवळ एखादा विवेकी, ज्ञानी किंवा खरा साधकच या मायेच्या स्वरूपाला ओळखतो आणि तो त्या असत्याच्या मागे न धावता, सत्याचा (परमात्म्याचा) शोध घेतो. ज्याप्रमाणे बहुतांश लोक सावलीला पकडण्याचा निरर्थक प्रयत्न करतात, त्याचप्रमाणे ते मायेच्या बंधनात अडकतात.

३. तिसरी ओळ (Third Line):
"भगता के पीछे लगे,"

अर्थ: (तीच माया) भक्ताच्या मागे लागते.

सखोल विवेचन: ही ओळ दोह्याचे महत्त्वपूर्ण रहस्य उलगडते. जेव्हा एखादा मनुष्य उत्कट भक्तीने (अनुरागाने) ईश्वराची उपासना करतो, तेव्हा तो मायेला सत्य मानणे सोडून देतो.

सावलीचा नियम: ज्याप्रमाणे तुम्ही सूर्याकडे तोंड करून चालता, तेव्हा तुमची सावली आपोआप तुमच्या मागे पडते.

भक्ताची वृत्ती: त्याचप्रमाणे, जेव्हा भक्त ईश्वराकडे (सत्याकडे/प्रकाशाकडे) आपले तोंड वळवतो, तेव्हा माया (अंधार/असत्य) आपोआप त्याच्या मागे येते. भक्त मायेच्या वस्तूंचा त्याग करत नाही, तर तो त्या वस्तूंचा उपयोग ईश्वरी सेवेसाठी करतो. त्याच्यासाठी सर्व जग 'राममय' होते. त्यामुळे, माया त्याची दासी बनते, ती त्याला बांधू शकत नाही, उलट त्याची सेवा करते.

४. चौथी ओळ (Fourth Line):
"सम्मुख भागे सोय॥"

अर्थ: (आणि) जो कोणी तिच्या समोर जातो (तिच्या पाठी धावतो), त्याला ती पळवून लावते (त्याच्यापासून दूर पळते).

सखोल विवेचन: ही ओळ मायेच्या फसवणुकीचे वर्णन करते.

सावलीचा नियम: जर तुम्ही सावलीला पकडण्यासाठी तिच्याकडे धावलात (म्हणजे तिच्यासमोर गेलात), तर ती तुमच्यापासून दूर पळते. तुम्ही सावलीला कधीही पकडू शकत नाही.

मायेचे कार्य: त्याचप्रमाणे, जो मनुष्य मायेच्या मागे (पैसा, मोह, वासना) धावतो, मायेला पकडण्याचा प्रयत्न करतो, त्याला माया कधीही पूर्णपणे मिळत नाही. ती नेहमी अपूर्ण राहते. तुम्ही एक इच्छा पूर्ण केली की, माया दुसरी इच्छा निर्माण करते, ज्यामुळे मनुष्य सतत धावत राहतो आणि त्याला कधीही खरे समाधान मिळत नाही. त्यामुळे, जोपर्यंत मनुष्य मायेच्या अधीन असतो, तोपर्यंत तो दुःखी आणि अशांत राहतो.

💡 निष्कर्ष आणि समारोप (Samarop ani Nishkarsha Sahit) 🎭

निष्कर्ष: संत कबीरदासजी या दोह्यातून भक्तीमार्गाचे महत्त्व अधोरेखित करतात. माया ही केवळ एक भ्रम आहे आणि ती केवळ त्याच लोकांना त्रास देते, जे तिला सत्य मानून तिच्या मागे धावतात. सत्याकडे (ईश्वराकडे) वळल्यानेच मायेवर विजय मिळवता येतो.

समारोप: हा दोहा एक अमूल्य जीवनमंत्र आहे. तो शिकवतो की, जीवनात भौतिक सुखांच्या मागे लागण्याऐवजी, परमार्थ (भक्ती आणि अध्यात्म) साधल्यास, मायेच्या सर्व शक्ती (धन, सत्ता, ऐश्वर्य) आपल्या दासी बनतात. अशाप्रकारे, जो भक्त परमेश्वराशी एकरूप होतो, त्याला मायेचे बंधन कधीही स्पर्श करू शकत नाही.

✨🎭💡💖👑🌿🙏😊

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-25.11.2025-मंगळवार.
===========================================