भारत गणराज्याच्या स्थापनेचा पाया: स्वातंत्र्य आणि फाळणीचे पर्व (१९४७) 🇮🇳💔-1-

[Atul Kaviraje]

The Founding of the Republic of India (1947): On November 25, 1947, India adopted the "Indian Independence Act," which laid the foundation for the partition of India and the creation of Pakistan.

भारत गणराज्याची स्थापना (1947): 25 नोव्हेंबर 1947 रोजी, भारताने "भारतीय स्वतंत्रता कायदा" स्वीकारला, ज्यामुळे भारताचे विभाजन आणि पाकिस्तानाची निर्मिती झाली.

भारत गणराज्याच्या स्थापनेचा पाया: स्वातंत्र्य आणि फाळणीचे पर्व (१९४७) 🇮🇳💔-

१. परिचय (Parichay) 🌟

१९४७ हे वर्ष भारतीय इतिहासातील सर्वात महत्त्वाचे आणि निर्णायक ठरले. हे वर्ष एका बाजूला २९० वर्षांच्या ब्रिटिश राजवटीच्या समाप्तीचे प्रतीक होते, तर दुसऱ्या बाजूला देशाच्या रक्तरंजित फाळणीचे दुःख घेऊन आले. 'भारत गणराज्याच्या स्थापनेचा पाया' १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी रचला गेला, जेव्हा 'भारतीय स्वतंत्रता अधिनियम, १९४७' (Indian Independence Act, 1947) अंमलात आला. या कायद्यामुळे भारताला स्वातंत्र्य मिळाले आणि त्याचवेळी भारताचे दोन स्वतंत्र राष्ट्र-अधिराज्यांमध्ये (Dominions) विभाजन झाले: भारत (India) आणि पाकिस्तान (Pakistan).

(नोंद: तुमच्या प्रश्नात नमूद केल्याप्रमाणे, हा कायदा २५ नोव्हेंबर १९४७ रोजी स्वीकारला गेला नव्हता; तो १८ जुलै १९४७ रोजी ब्रिटिश संसदेने मंजूर केला आणि १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी प्रभावी झाला.)

२. मुख्य मुद्दे आणि विश्लेषण (Mukhya Mudde aani Vishleshan)

१. स्वातंत्र्याचा कायदा आणि त्याची घोषणा (The Indian Independence Act, 1947) 📜

मुख्य मुद्दा: हा कायदा ब्रिटिश संसदेने १८ जुलै १९४७ रोजी मंजूर केला, ज्यामुळे १५ ऑगस्ट १९४७ पासून ब्रिटिश राजवट संपुष्टात आणली गेली.

विश्लेषण: या कायद्याने भारताचे 'भारत' आणि 'पाकिस्तान' या दोन स्वतंत्र अधिराज्यांमध्ये विभाजन केले. ब्रिटिश संसदेचा भारतावरचा अधिकार संपुष्टात आला आणि दोन्ही राष्ट्रांना स्वतःची घटना (संविधान) तयार करण्याची मुभा मिळाली.

२. द्वि-राष्ट्र सिद्धांत आणि फाळणीचा आधार (Two-Nation Theory and Basis of Partition) 💔

मुख्य मुद्दा: मुस्लिम लीगचे नेते मोहम्मद अली जिन्ना यांच्या 'द्वि-राष्ट्र सिद्धांता' (Two-Nation Theory) मुळे फाळणीची मागणी जोर धरू लागली.

उदाहरण/संदर्भ: जिन्ना यांचा आग्रह होता की हिंदू आणि मुस्लिम हे दोन भिन्न समुदाय आहेत आणि त्यांना स्वतंत्र राष्ट्र आवश्यक आहे. यामुळे बंगाल आणि पंजाब प्रांतांची धार्मिक बहुमताच्या आधारावर विभागणी झाली.

३. माऊंटबॅटन योजना (The Mountbatten Plan - 3rd June Plan) 🗺�

मुख्य मुद्दा: लॉर्ड लुई माऊंटबॅटन (शेवटचे व्हाईसरॉय) यांनी ३ जून १९४७ रोजी फाळणीची योजना सादर केली, ज्याला 'माऊंटबॅटन योजना' म्हणतात.

विश्लेषण: या योजनेला काँग्रेस आणि मुस्लिम लीग या दोन्ही पक्षांनी सहमती दिली, कारण फाळणीशिवाय दुसरा पर्याय नव्हता. या योजनेत सत्ता हस्तांतरणाची प्रक्रिया, फाळणीची रूपरेषा आणि संस्थानांची स्थिती स्पष्ट करण्यात आली.

४. दोन नवीन अधिराज्ये आणि सत्ता हस्तांतरण (Two New Dominions & Transfer of Power) 🇮🇳🇵🇰

मुख्य मुद्दा: १४ ऑगस्ट १९४७ रोजी पाकिस्तानचा आणि १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारताचा जन्म झाला.

विश्लेषण: मध्यरात्री पंडित जवाहरलाल नेहरू यांनी 'नियतीने दिलेली भेट' ('Tryst with Destiny') हे ऐतिहासिक भाषण दिले, ज्याद्वारे भारतीय जनतेला नवीन भविष्याची आणि जबाबदारीची जाणीव करून दिली.

५. सीमा निश्चिती - रॅडक्लिफ रेषा (The Boundary Delimitation - Radcliffe Line) 🩸

मुख्य मुद्दा: सर सिरिल रॅडक्लिफ (Sir Cyril Radcliffe) यांच्या नेतृत्वाखालील सीमा आयोगाने अवघ्या ४० दिवसांत भारत-पाकिस्तानची सीमा निश्चित केली. या सीमेला 'रॅडक्लिफ रेषा' म्हणतात.

विश्लेषण: रॅडक्लिफला भारताचा कोणताही भौगोलिक अनुभव नसताना घाईघाईत केलेली ही सीमा निश्चिती अनेक वादांना आणि हिंसाचाराला कारणीभूत ठरली.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-25.11.2025-मंगळवार.
===========================================