मोरोपंत (आर्याकार)-👑 मोरोपंतांची आर्या: भक्ती आणि षड्रिपूंचा नाश 👑-2-

[Atul Kaviraje]

                     "संत चरित्र"
                    ------------

                   मोरोपंत (आर्याकार)-

     "जो भक्ति सरितपूरी षड़ींची सर्व वाहावी सेना।

     रुचला मनात बहुतेचि तो। भगवद्भक्त नाहती सेना ॥"

३. मूळ भावार्थ: खरा भक्त आणि लोकमत
रुचला मनात बहुतेचि तो: ज्या भक्ताने आपल्या षड्रिपूंना भक्तीच्या प्रवाहात नष्ट केले आहे, तो भक्त केवळ देवाच्याच नव्हे, तर सामान्य लोकांच्याही मनात आवडतो (रुचला). कारण अशा भक्ताचे आचरण शुद्ध, निर्मळ आणि कल्याणकारी असते. लोकांना त्याचे वागणे आवडते, कारण त्याच्या ठिकाणी कोणत्याही प्रकारचा स्वार्थ किंवा विकार शिल्लक नसतो.

भगवद्भक्त नाहती सेना: ही ओळ मोरोपंतांच्या श्लेषालंकाराचे सौंदर्य आहे.

सामान्य अर्थ: तोच खरा भगवद्भक्त असतो.

श्लेषार्थ (संत सेना महाराजांच्या नावाचा वापर): ज्याच्या षड्रिपूंच्या सेनेचा नाश झाला आहे, तो भक्त संत सेना महाराजांसारखा महान ठरतो. 'सेना' म्हणजे केवळ संत सेना यांचे नाव नव्हे, तर तो भक्ताच्या मनाची स्थिरता आणि वैराग्य सूचित करतो.

४. उदाहरणा सहित (Udaharana Sahit):
उदा. संत तुकाराम: त्यांच्या जीवनात अनेक संकटे (लोभ, मत्सर) आली, पण त्यांच्या भक्तीच्या प्रवाहाने ते सर्व विकार दूर केले आणि ते सर्वसामान्यांच्या मनात 'रुचले'.

उदा. संत ज्ञानेश्वर: वयाच्या लहानपणी समाजाने टाकले तरी, भक्तीच्या बळावर त्यांनी काम आणि क्रोधाला दूर ठेवले. त्यामुळेच ते आजही जगाला प्रिय आहेत.

षड्रिपूंचे उदाहरण: रावणाला काम (सीतेचा मोह) आणि क्रोध या षड्रिपूंनी घेरले होते. त्याने भक्तीला दूर ठेवून आपल्या 'षड्रिपूंच्या सेने'ला बळ दिले, परिणामी त्याचा विनाश झाला. याउलट, जो भक्तीने या सेनेचा नाश करतो, तो अमर होतो.

५. समारोप आणि निष्कर्ष (Samarop ani Nishkarsha Sahit):

या आर्येचा निष्कर्ष स्पष्ट आहे: खरी भक्ती म्हणजे केवळ पूजा-अर्चा करणे नव्हे, तर आपल्या मनातील दुर्गुणांना पूर्णपणे नष्ट करणे होय. जोपर्यंत मानवाच्या मनात काम, क्रोध यांसारखे शत्रू जिवंत आहेत, तोपर्यंत त्याची भक्ती अपूर्ण आहे. जेव्हा ही भक्ती नदीच्या महापुरासारखी तीव्र होते, तेव्हाच ती षड्रिपूंच्या सेनेला वाहून नेते आणि तेव्हाच मनुष्य खऱ्या अर्थाने भगवद्भक्त ठरतो. अशा भक्ताचे जीवन इतरांसाठी आदर्श ठरते.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-26.11.2025-बुधवार.       
===========================================