कबीर दास जी के दोहे-🙏 संत कबीर दास जी: वैराग्याचा संदेश 🙏

[Atul Kaviraje]

कबीर दास जी के दोहे-

आया था किस काम को, तु सोया चादर तान।
सुरत सम्भाल ए गाफिल, अपना आप पहचान॥ २८॥

भावार्थ- कबीरदास जी कहते हैं की ऐ तू चादर तान कर सो रहा है, अपने होश ठीक कर और अपने आप को पहचान, तू किस काम के लिए आया था और तू कौन है? स्वयं को पहचान और अच्छे कर्म कर।

🙏 संत कबीर दास जी: वैराग्याचा संदेश 🙏

दोहा: आया था किस काम को, तु सोया चादर तान।
सुरत सम्भाल ए गाफिल, अपना आप पहचान॥ २८॥

📜 दोहा आणि प्रत्येक ओळीचा अर्थ (Pratyek OLICHA Arth):

१. आया था किस काम को, (अर्थ: तू (या जगात) कोणत्या महत्त्वपूर्ण कामासाठी आला होतास?)

२. तु सोया चादर तान। (अर्थ: (आणि त्या कामाला विसरून) तू चादर ओढून (आळस, मोह आणि अज्ञानाच्या झोपेत) का झोपून राहिला आहेस?)

३. सुरत सम्भाल ए गाफिल, (अर्थ: हे बेसावध (गाफिल) मानवा, तू आपले चित्त (सुरत/जागृती) सावर आणि शुद्ध कर.)

४. अपना आप पहचान॥ २८॥ (अर्थ: (आणि प्रथम) तू स्वतःला (आत्म्याला) ओळख. (तू कोण आहेस आणि तुझे खरे ध्येय काय आहे, ते ओळख.)

प्रदीर्घ विवेचन (Sampurna Vistrut ani Pradirgh Vivechan)

१. आरंभ (Arambh): मानवी जीवनाचा उद्देश
संत कबीर दास जी यांच्या दोह्यांचा मूळ उद्देश मानवाला त्याच्या मूळ अस्तित्वाची आणि मानवी जन्माच्या उद्देशाची जाणीव करून देणे हा आहे. हा दोहा म्हणजे कबीरांनी मानवाला दिलेली एक तीव्र हाक आहे. ते सांगतात की मानवी जीवन हे परमेश्वराची प्राप्ती, आत्मज्ञान आणि मोक्ष यासाठी मिळालेले एक दुर्मिळ वरदान आहे, परंतु मनुष्य या मोहात पडून, नश्वर गोष्टींच्या मागे धावून हे जीवन व्यर्थ घालवतो.

२. सखोल भावार्थ: अज्ञानाची झोप आणि चादर
आया था किस काम को, तु सोया चादर तान।

किस काम को (कोणत्या कामासाठी): कबीरांच्या मते, मानवी जीवनाचा एकच मुख्य उद्देश आहे - ईश्वरभक्ती, आत्मज्ञान आणि मोक्ष.

सोया चादर तान (चादर ओढून झोपला आहे): ही झोप शारीरिक नसून, मोह, माया, वासना, अहंकार आणि अज्ञान यांची आहे. मानवाने आपले खरे कर्तव्य विसरून, जगाच्या तात्पुरत्या सुखांमध्ये आणि व्यवहारात स्वतःला गुंतवून घेतले आहे. चादर ओढणे हे बेफिकिरी, आळस आणि कर्तव्यच्युतीचे प्रतीक आहे. मनुष्य या झोपेत इतका रमला आहे की, त्याला त्याच्या मूळ ध्येयाची अजिबात आठवण नाही.

३. मूळ भावार्थ: जागृतीची हाक आणि आत्मपरीक्षण
सुरत सम्भाल ए गाफिल, अपना आप पहचान॥

ए गाफिल (हे बेसावध/अजाण): कबीर येथे मानवाला 'गाफिल' (बेसावध, दुर्लक्ष करणारा) असे संबोधतात. मनुष्य सतत देवाच्या नामाकडे, धर्माचरणाकडे दुर्लक्ष करत राहतो.

सुरत सम्भाल (चित्त सावर/जागृती): 'सुरत' म्हणजे मन, चित्त किंवा आत्मिक लक्ष. कबीर म्हणतात की तू या अज्ञानाच्या झोपेतून जागृत हो. आपले चित्त (लक्ष) नश्वर गोष्टींवरून काढून, ते आत्म्याच्या कल्याणाकडे आणि परमेश्वराच्या स्मरणाकडे केंद्रित कर.

अपना आप पहचान (स्वतःला ओळख): हा दोह्याचा सर्वात महत्त्वाचा संदेश आहे. याचा अर्थ 'तू कोण आहेस?' हे ओळखणे. तू केवळ हा देह नाहीस, तू एक अविनाशी आत्मा आहेस आणि तू त्या परमात्म्याचा अंश आहेस. 'मी कोण आहे?', 'मी कशासाठी आलो आहे?' या प्रश्नांची उत्तरे शोधणे, म्हणजेच आत्मज्ञान प्राप्त करणे.

४. उदाहरणा सहित (Udaharana Sahit):

उदा. १ (प्रवासी): एखादा प्रवासी एका विशिष्ट स्थळी जाण्यासाठी घरातून निघतो आणि वाटेत एका झाडाखाली झोपून जातो. कबीर म्हणतात, 'अरे प्रवाशा! तू कोणत्या कामासाठी निघाला होतास? तू येथे का झोपला आहेस? तू उठ आणि तुझे खरे गंतव्यस्थान ओळख.'

उदा. २ (व्यापारी): मनुष्य जन्मास येणे म्हणजे जणू एक मौल्यवान सौदा करण्यासाठी बाजारात येणे. पण जर तो व्यापारी बाजारात येऊन केवळ झोपला, तर तो सौदा (मोक्ष) कसा करणार?

५. समारोप आणि निष्कर्ष (Samarop ani Nishkarsha Sahit):

निष्कर्ष: कबीरांचा हा दोहा मानवी जीवनाची क्षणभंगुरता आणि अनमोलता स्पष्ट करतो. आयुष्य हे एका रात्रीच्या झोपेसारखे आहे, जे कधीही संपू शकते. यापूर्वीच, मानवाने मोहाची चादर फेकून द्यावी आणि आत्म-जागृती (सुरत सम्भाल) करावी. आपल्या जीवनाचा खरा उद्देश म्हणजे स्वतःला ओळखणे (आत्मज्ञान) आणि त्या माध्यमातून परमेश्वरापर्यंत पोहोचणे आहे. दुसऱ्या शब्दांत, कबीर मानवाला 'उठ, जागे हो आणि तुझे जीवन सफल कर!' असा उपदेश देत आहेत.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-26.11.2025-बुधवार.
===========================================