⚔️ ऑस्टर्लिट्झची लढाई (1805): तीन सम्राटांचा निर्णायक संघर्ष 👑-1-

[Atul Kaviraje]

The Battle of Austerlitz (1805): On November 30, 1805, the Battle of Austerlitz, also known as the Battle of the Three Emperors, took place, where Napoleon Bonaparte achieved one of his most significant victories.

ऑस्टर्लिट्झ लढाई (1805): 30 नोव्हेंबर 1805 रोजी, ऑस्टर्लिट्झ लढाई, ज्याला तीन सम्राटांची लढाई म्हणूनही ओळखले जाते, त्यात नेपोलियन बोनापार्ट याने आपली एक महत्त्वपूर्ण विजय मिळवली.

⚔️ ऑस्टर्लिट्झची लढाई (1805): तीन सम्राटांचा निर्णायक संघर्ष 👑-

परिचय:

ऑस्टर्लिट्झची लढाई, जी 'तीन सम्राटांची लढाई' (Battle of the Three Emperors) म्हणूनही ओळखली जाते, ही जगाच्या इतिहासातील एक निर्णायक आणि अविस्मरणीय घटना आहे. 30 नोव्हेंबर 1805 या तारखेला दोन्ही बाजूंच्या सैन्याची जमवाजमव आणि रणनिती निश्चित होत होती. मात्र, 2 डिसेंबर 1805 रोजी ही लढाई झाली आणि यात फ्रान्सचा सम्राट नेपोलियन बोनापार्ट (Napoleon Bonaparte) याने रशियाचा त्झार पहिला अलेक्झांडर (Tsar Alexander I) आणि ऑस्ट्रियाचा सम्राट दुसरा फ्रान्सिस (Emperor Francis II) यांच्या एकत्रित सैन्याचा निर्णायक पराभव केला. ही नेपोलियनच्या कारकिर्दीतील सर्वोत्तम रणनितीचा आणि सर्वात मोठा विजय मानली जाते, ज्यामुळे युरोपचे राजकारण आणि नकाशा कायमस्वरूपी बदलला.

📝 लेख़ाचे मुख्य १० मुद्दे आणि त्यांचे विश्लेषण

1. लढाईची पार्श्वभूमी (Background of the Battle)

संदर्भ: फ्रान्स आणि ब्रिटन यांच्यात युरोपातील वर्चस्वासाठी दीर्घकाळ संघर्ष चालू होता. 1805 मध्ये, ब्रिटनने ऑस्ट्रिया, रशिया आणि स्वीडनसह 'तिसरा आघाडी' (Third Coalition) तयार केली.

उल्मचा विजय: ऑस्टर्लिट्झच्या आधी, नेपोलियनने ऑक्टोबर 1805 मध्ये उल्मच्या लढाईत ऑस्ट्रियाच्या सैन्याला वेढा घालून मोठा विजय मिळवला होता, ज्यामुळे व्हिएन्नाचा मार्ग मोकळा झाला.

आव्हान: व्हिएन्ना जिंकल्यावर, नेपोलियनला रशियन आणि उर्वरित ऑस्ट्रियन सैन्याचा सामना करावा लागणार होता, जे संख्याबळात फ्रेंच सैन्यापेक्षा खूप मोठे होते. नेपोलियनला निर्णायक आणि त्वरित विजय आवश्यक होता.

उदाहरण: 🚢 ब्रिटनने निधी पुरवला, तर 🇷🇺 रशिया आणि 🇦🇹 ऑस्ट्रियाने सैन्य पुरवून नेपोलियनला घेरण्याचा प्रयत्न केला.

2. तीन सम्राट: मुख्य नायक (The Three Emperors: Main Protagonists)

या लढाईत तीन महत्त्वपूर्ण सम्राट समोरासमोर उभे होते, म्हणूनच याला 'तीन सम्राटांची लढाई' म्हटले जाते.

नेपोलियन बोनापार्ट (फ्रान्स 🇫🇷): रणनितीचा महान गुरू आणि फ्रान्सचा सम्राट. त्याच्या सैन्याला 'ला ग्रांद आर्मी' (La Grande Armée) म्हणत.

त्झार पहिला अलेक्झांडर (रशिया 🇷🇺): रशियन सैन्याचा प्रमुख. तो अतिशय उत्साही पण अनुभवी नसलेल्या कमांडरांच्या प्रभावाखाली होता.

सम्राट दुसरा फ्रान्सिस (ऑस्ट्रिया 🇦🇹): ऑस्ट्रियन सैन्याचा प्रमुख. त्याचे सैन्य नुकतेच उल्मच्या पराभवाने त्रस्त होते.

3. ऑस्टर्लिट्झची भौगोलिक रचना (The Geography of Austerlitz)

ठिकाण: सध्याच्या चेक प्रजासत्ताकमधील (Czech Republic) ब्रनो (Brno) शहराजवळ असलेले ऑस्टर्लिट्झ (आधुनिक स्लाव्हकोव्ह उ ब्रना - Slavkov u Brna) हे ठिकाण.

प्रात्झेन पठार (Pratzen Heights): हे मध्यभागी असलेले एक उंच पठार होते. या पठारावर नियंत्रण मिळवणे लढाईसाठी निर्णायक होते.

तलाव आणि बर्फ: लढाईच्या वेळी, दक्षिणेकडील साचान तलाव (Satschan Ponds) अर्धवट गोठलेले होते, जे नंतर रशियन सैन्याच्या माघारीत महत्त्वाचे ठरले. ❄️

4. नेपोलियनची रणनिती: ऑस्टर्लिट्झचा 'सूर्य' ☀️ (Napoleon's Strategy: The 'Sun' of Austerlitz)

नेपोलियनची रणनिती अत्यंत धूर्त होती. त्याने शत्रूला जाळ्यात अडकवण्यासाठी हेतुपूर्वक कमकुवतपणा दाखवला.

कमकुवतपणाचा देखावा: नेपोलियनने आपले उजवे बाजूचे सैन्य (दक्षिणेकडील) हेतुपुरस्सर कमकुवत दाखवले आणि माघार घेत असल्याचे भासविले.

शत्रूची चूक: या कमकुवतपणावर विश्वास ठेवून, मित्र राष्ट्रांच्या सैन्याने प्रात्झेन पठार सोडून, फ्रेंच उजव्या बाजूस चिरडण्यासाठी मोठी तुकडी तिकडे वळवली.

निर्णायक क्षण: पहाटेच्या धुक्यात आणि 'ऑस्टर्लिट्झच्या सूर्या'च्या (Sun of Austerlitz) पहिल्या किरणांच्या वेळी, नेपोलियनने आपल्या राखीव आणि मध्यवर्ती दलांना प्रात्झेन पठार काबीज करण्यासाठी पुढे केले. 🧠 हाच लढाईचा निर्णायक क्षण ठरला.

5. सैन्यबळ आणि सैन्याची रचना (Military Strength and Deployment)

बाजू

सैन्यबळ (अंदाजे)

नेतृत्व

मुख्य रचना

फ्रान्स 🇫🇷

73,000

नेपोलियन बोनापार्ट

अत्यंत प्रेरित, उच्च प्रशिक्षित 'ला ग्रांद आर्मी'.

मित्र राष्ट्र 🇷🇺 + 🇦🇹

85,000 ते 90,000

त्झार अलेक्झांडर, दुसरा फ्रान्सिस

संख्याबळात अधिक, परंतु नेतृत्वात आणि समन्वयात कमतरता.

संख्याबळात कमी, रणनितीने वरचढ: नेपोलियनचे सैन्य संख्याबळात कमी असूनही, त्यांच्या रणनितीची उत्कृष्ट अंमलबजावणी आणि कमांडरमधील (दवू, सौल्ट) उत्तम समन्वयामुळे ते वरचढ ठरले.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-30.11.2025-रविवार.
===========================================