कविता: ॥ ज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॥ 📜 💔 शीर्षक: मोहाचा कर्दम, विसरला राजहंस-

[Atul Kaviraje]

॥ ज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॥
॥ अथ प्रथमोऽध्यायः – अध्याय पहिला ॥

॥ अर्जुनविषादयोगः ॥

म्हणौनि कृपा आकळिला । दिसतसे अति कोमाइला ।जैसा कर्दमीं रुपला । राजहंस ॥ ४ ॥

म्हणून मोहाधीन झालेला तो आर्जुन चिखलात रुतलेल्या राजहंसाप्रमाणे अगदी कोमेजून गेलेला दिसला. ॥२-४॥

📜 दीर्घ मराठी कविता: ॥ ज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॥ 📜

💔 शीर्षक: मोहाचा कर्दम, विसरला राजहंस 💔

(Mohaacha Kardam, Visaralaa Raajahans - The Mire of Delusion, The Forgotten Royal Swan)

छोटीशी अर्थपूर्ण कविता (Short Meaningful Poem):

हे पार्था, तुझ्या मनी मोह दाटला आज, कृपेने घेरले, हरपला शौर्याचा साज; राजहंसा परी तू, चिखली रुतला कसा, विवेक सोडून, झाला विषाद-वसा. गुरुमाऊली ज्ञानेश्वर, मार्ग ज्ञान-भक्तीचा दावी, या मोहातून मुक्त हो, हीच कृपा आम्हा लावी.

कविता (Kavita)

कडवे १ (Stanza 1) - युद्धांगण आणि विषाद (Battlefield and Despair)

समरांगणी उभा पार्थ, गांडीव गळुनी पडे,
विषादाचे ढग दाटले, शौर्याला घेरूनि रडे;
कशासाठी हे युद्ध? हा मोह मनी जाहला,
आपुलकीच्या बंधनात, वीराचा प्राण गोठला.

(मराठी अर्थ): युद्धाच्या मैदानावर अर्जुन उभा आहे, आणि त्याच्या हातातून गांडीव धनुष्य खाली पडले आहे. दुःखाचे ढग त्याच्या मनात दाटले आहेत आणि त्याचे शौर्य रडत आहे. हे युद्ध कशासाठी? असा मोह त्याच्या मनात निर्माण झाला. आपुलकीच्या बंधनात त्या वीराचा प्राण गोठला आहे.

⚔️ 🏹 😔 🌫�

कडवे २ (Stanza 2) - कृपा नव्हे, तो मोह (It's not Compassion, it's Delusion)

म्हणौनि कृपा आकळिला, ओवी पहिला चरण बोले,
ही दया नव्हे, ही ममता, जिने कर्तव्य विसरले;
मोहाचे जाळे विणले, सद्बुद्धी झाली लुळी,
जणू ज्ञानाच्या वाटेवर, भास-आसक्तीची धूळ उडाली.

(मराठी अर्थ): 'म्हणौनि कृपा आकळिला' हा पहिला चरण सांगतो. ही केवळ दया नाही, तर ममता आहे, ज्यामुळे त्याने आपले कर्तव्य विसरले. मोहाचे जाळे विणले गेले, आणि त्याची चांगली बुद्धी दुर्बळ झाली. जणू ज्ञानाच्या मार्गावर भास आणि आसक्तीची धूळ पसरली.

💔 🥺 🕸� ❌

कडवे ३ (Stanza 3) - तेजाची हानी (Loss of Radiance)

दिसतसे अति कोमाइला, तेज हरपले त्याचे,
सूर्यापरी तो तेजस्वी, पण ग्रहण मोहाचे;
आत्मिक शक्ती मंदावली, शारीरिक बळ गेले,
वीराचे रूप पालटले, भक्ताचे हृदय झाले.

(मराठी अर्थ): 'दिसतसे अति कोमाइला' म्हणजे त्याचे तेज हरपले आहे. तो सूर्यासारखा तेजस्वी होता, पण त्याला मोहाचे ग्रहण लागले. त्याची आत्मिक शक्ती मंदावली, आणि शारीरिक बळही गेले. वीराचे रूप बदलले, आणि त्याचे हृदय एका भक्तासारखे (दुःखी) झाले.

✨ ☀️ 😔 💧

कडवे ४ (Stanza 4) - कर्दमी रुपला (Stuck in the Mire)

जैसा कर्दमीं रुपला, उपमा ती अमोल दिली,
अज्ञानाच्या चिखलात, सत्य-बुद्धी रुतली;
कर्दम म्हणजे वासना, आसक्तीचे बंधन,
हलचाल खुंटली त्याची, झाले निश्चेष्ट मन.

(मराठी अर्थ): 'जैसा कर्दमीं रुपला' ही अमूल्य उपमा दिली आहे. अज्ञानाच्या चिखलात त्याची सत्य-बुद्धी रुतून बसली आहे. चिखल म्हणजे वासना आणि आसक्तीचे बंधन. त्याची हालचाल थांबली आहे, आणि त्याचे मन निश्चेष्ट (निष्क्रिय) झाले आहे.

🌿 🏞� 🔗 🚫

कडवे ५ (Stanza 5) - राजहंस स्वरूप (The Form of the Royal Swan)

राजहंस तू विवेक, ज्ञानाची तू मूर्ती,
क्षीर-नीर भेदसी, शुद्ध तुझी कीर्ती;
चिखलात रुतल्याने त्याचे पंखांचे बळ गेले,
क्षमता असूनही तो, निर्बळ होऊन राहिले.

(मराठी अर्थ): तू राजहंस आहेस, तू विवेक आणि ज्ञानाची मूर्ती आहेस. तू दूध आणि पाणी वेगळे करू शकतोस, तुझी कीर्ती शुद्ध आहे. चिखलात रुतल्यामुळे त्याच्या पंखांचे बळ गेले. क्षमता असूनही तो निर्बळ होऊन राहिला आहे.

🦢 👑 💡 🕊�

कडवे ६ (Stanza 6) - माऊलींचे मार्मिक बोल (Mother Mauli's Poignant Words)

माऊली ज्ञानोबांचे बोल, किती मार्मिक आणि गोड,
सत्य आणि सुंदरतेचा, दिला शब्द-नाद जोड;
गीतेचा आरंभ झाला, या मोहाच्या दर्शनाने,
कर्मयोग शिकवण्याला, कृष्णाच्या वचनाने.

(मराठी अर्थ): माऊली ज्ञानोबांचे बोल किती मार्मिक आणि गोड आहेत. त्यांनी सत्य आणि सुंदरतेचा शब्दांशी योग्य मेळ साधला. गीतेची सुरुवात याच मोहाच्या दर्शनाने झाली. आता कृष्णाच्या वचनातून त्याला कर्मयोग शिकवला जाणार आहे.

📜 🙏 💖 🎶

कडवे ७ (Stanza 7) - निष्कर्षाची प्रार्थना (Prayer of Conclusion)

त्या मोहाच्या चिखलातून, आम्हा मुक्ती मिळावी,
विवेक-राजहंसाची शक्ती, पुन्हा जागृत व्हावी;
ज्ञानेश्वरीचे ज्ञान दे, कर्तव्याची वाट,
गुरुमाऊली कृपा करी, जीवनी दे साथ.

(मराठी अर्थ): त्या मोहाच्या चिखलातून आम्हाला मुक्ती मिळावी. विवेक-राजहंसाची शक्ती आमच्यामध्ये पुन्हा जागृत व्हावी. ज्ञानेश्वरीचे ज्ञान दे, आणि कर्तव्याचा मार्ग दाखव. हे गुरुमाऊली, कृपा कर आणि जीवनात सोबत दे.

🕉� 🧘 💫 ✨

EMOJI सारांश (SUMMARY EMOJI)

🦢 💔 👑 🌿 📜 🙏 💖

--अतुल परब
--दिनांक-30.11.2025-रविवार.
===========================================