🌺मराठी कविता - 'मोह बंधनाचे सूत्र' 🌺 🏹😰😔🤔🙏🏼🤦🏼‍♂️👨‍👩‍👧‍👦💔😵‍💫🧠⚖️

[Atul Kaviraje]

॥ ज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॥
॥ अथ प्रथमोऽध्यायः – अध्याय पहिला ॥

॥ अर्जुनविषादयोगः ॥

तयापरी तो पांडुकुमरु । महामोहें अति जर्जरु ।देखोनि श्रीशारङ्गधरु । काय बोले ॥ ५ ॥

पंडूचा पुत्र अर्जुन याप्रमाणे महामोहाने जर्जर झालेला पाहून श्रीकृष्ण काय बोलला ते ऐका. ॥२-५॥

🌺 दीर्घ मराठी कविता - 'मोह बंधनाचे सूत्र' 🌺

- ज्ञानदेवांच्या ओवीचा अर्थ -

१.
पहिला अध्याय संपला, अर्जुनाचा शोक थिजला,
युद्धाच्या मैदानी तो, केवळ 'विषाद' सजला.
त्या अवस्थेमाजी होता, पांडवांचा तो कुमर,
भान हरपून बैसला, नुरला क्षत्रियाचा थर. 🏹😰😔🤔

अर्थ (Meaning):
गीतेचा पहिला अध्याय संपला, अर्जुनाचा शोक थांबला (थिजला).
युद्धाच्या मैदानावर तो केवळ दुःखाने भरलेला (विषादग्रस्त) होता.
त्या अवस्थेत तो पांडवांचा पुत्र असूनही, आपले भान विसरून बसला होता;
त्याच्यात क्षत्रियाचा उत्साह (थर) उरला नव्हता.

२.
'तयापरी तो पांडुकुमरु', भक्तीने माऊली वदे,
गांडीव त्यागूनि बैसला, नसे कर्तव्य कधी सिद्धे.
नातेगोते, गुरुजन, सारे स्वजन दिसती,
मोहाच्या बंधनात, सारी बुद्धी हरपती. 🙏🏼🤦🏼�♂️👨�👩�👧�👦💔

अर्थ (Meaning):
ज्ञानेश्वर माऊली म्हणतात, 'त्याप्रमाणे तो पांडवांचा पुत्र'.
त्याने धनुष्य बाजूला ठेवले, त्याचे कर्तव्य पूर्ण होत नव्हते.
त्याला समोर सर्व नातेवाईक आणि गुरुजन दिसू लागले
आणि या मोहाच्या बंधनात त्याची बुद्धी भ्रष्ट झाली.

३.
'महामोहें अति जर्जरु', चित्त झाले अत्यंत क्षीण,
स्नेहाच्या जाळ्यात अडकला, धर्म गेला त्याचा लीन.
जर्जर तो देह नव्हे, मन त्याचे खचून गेले,
कर्तव्याच्या ओझ्याखाली, आत्मज्ञान विसरले. 😵�💫🧠⚖️🧘�♂️

अर्थ (Meaning):
'महामोहाने तो अत्यंत थकून गेला', त्याचे मन खूप दुबळे झाले.
आपुलकीच्या (स्नेहाच्या) जाळ्यात अडकल्याने त्याला आपला धर्म (कर्तव्य) लहान वाटू लागला.
त्याचे शरीर नव्हे, तर त्याचे मन खचले होते,
ज्यामुळे त्याने आत्मज्ञान विसरले.

४.
अज्ञान आणि आसक्ती, त्याचे स्वरूपच मोह,
विषादयोग झाला तो, कर्ममार्गाचा द्रोह.
ज्यासाठी उभा ठाकला, तोच हेतू विसरला,
स्वार्थाचा लव नसे, तरी संभ्रम पसरला. ❌💡💞❓

अर्थ (Meaning):
अज्ञान आणि आसक्ती मिळून मोहाचे स्वरूप तयार झाले.
हा विषादयोग (दुःखयोग) म्हणजे कर्ममार्गाचा (कर्तव्यमार्गाचा) विश्वासघात (द्रोह) होता.
ज्या कारणांसाठी तो उभा राहिला, तेच तो विसरला.
स्वार्थाचा थोडाही अंश नसतानाही त्याच्या मनात संभ्रम निर्माण झाला.

५.
'देखोनि श्रीशारङ्गधरु', प्रभुची ती करुणा,
सारथी तो योगेश्वर, पाही शिष्याची भावना.
शारङ्गधराचे नाम, शस्त्र आणि ज्ञान सूचक,
धर्मरक्षका, तो आता, ज्ञानाचा देईल कौतुक. 👑 charioteer 💖🗣�

अर्थ (Meaning):
'ते पाहून श्रीशारङ्गधर', म्हणजे प्रभू श्रीकृष्णांना त्याची दया आली.
सारथी असलेले योगेश्वर (कृष्ण) आपल्या शिष्याची मानसिक अवस्था (भावना) पाहत होते.
शारङ्गधर (धनुष्य धारण करणारे) हे नाव शस्त्र आणि ज्ञानाचे प्रतीक आहे.
धर्मरक्षक असलेले श्रीकृष्ण आता त्याला ज्ञानाचे रहस्य सांगतील.

६.
कृष्णाला ठाऊक होते, नुसता शोक नाही हा,
मोह नावाचा राक्षस, गिळीतसे त्याची 'हा'.
वेळ आली आता, युगाचे हित साधण्या,
धर्मसंस्थापनेला, आत्मज्ञान शिकवण्या. 😈⏱️🌍🇮🇳

अर्थ (Meaning):
श्रीकृष्णांना हे चांगलेच माहीत होते की हा केवळ शोक नाही.
'मोह' नावाचा राक्षस अर्जुनाच्या बुद्धीचा नाश करत आहे.
आता योग्य वेळ आली होती, जगाचे कल्याण साधण्याची आणि धर्म स्थापन करण्यासाठी
त्याला आत्मज्ञान शिकवण्याची.

७.
म्हणून 'काय बोले' तो, भक्तवत्सल कृष्ण,
प्रश्नांचे उत्तर देई, निमावी मनाचे क्लेश.
ज्ञानेश्वरीचे अमृत, मुखातून स्फुरले,
पुढे होय आरंभ, भागवत धर्मे नटले. 🗣�🍯📖🙏🏼

अर्थ (Meaning):
म्हणून 'काय बोलला' तो भक्तांवर प्रेम करणारा श्रीकृष्ण.
तो अर्जुनाच्या प्रश्नांची उत्तरे देऊन त्याच्या मनातील दुःख दूर करेल.
त्याच्या मुखातून ज्ञानेश्वरीतील अमृताचे बोल प्रकट झाले
आणि आता पुढे भागवत धर्माने नटलेल्या (शोभलेल्या) ज्ञानाच्या उपदेशाला सुरुवात होईल.

✨ कवितेचा सारांश (Emoji Summary) ✨
🏹😰😔🤔🙏🏼🤦🏼�♂️👨�👩�👧�👦💔😵�💫🧠⚖️🧘�♂️❌💡💞❓👑💖🗣�😈⏱️🌍🇮🇳🍯📖🙏🏼

--अतुल परब
--दिनांक-01.12.2025-सोमवार. 
===========================================