संत तुकाराम महाराज अभंग गाथा - अभंग क्र. ७ ॥-1-ढोंगी भक्तांवरील उपरोध-

[Atul Kaviraje]

संत तुकाराम महाराज अभंग गाथा-
अभंग क्र.७
सुखे वोळंब दावी गोहा । माझें दुःख नेणा पाहा ॥१॥

आवडीचा मारिला वेडा । होय कैसा म्हणे भिडा ॥ध्रु.॥

अखंड मज पोटाची व्यथा । दुधभात साकर तूप पथ्या ॥२॥

दो पाहरा मज लहरी येती । शुद्ध नाहीं पडे सुपती ॥३॥

नीज नये घाली फुलें । जवळीं न साहती मुलें ॥४॥

अंगी चंदन लावितें भाळीं । सदा शूळ माझे कपाळीं ॥५॥

निपट मज न चले अन्न । पायली गहूं सांजा तीन ॥६॥

गेले वारीं तुम्हीं आणिली साकर । साता दिवस गेली साडेदहा शेर ॥७॥

हाड गळोनि आलें मास । माझें दुःख तुम्हां नेणवे कैसें ॥८॥

तुका म्हणे जिता गाढव केला । मेलियावरी नरका नेला ॥९॥

अर्थ:- Tukaram Maharaj Abhang

एक भोगवादी स्त्री हि नवऱ्याला म्हणते खरे तर ती सुखी असते पण ती सोंग आणते आणि म्हणते तुम्ही माझे काही दुःख पाहत नाही मग तो पती तिच्या आवडीने वेडा झाल्या मुळे तिच्या प्रत्येक गोष्टीला होकार देतो.ती स्त्री त्या नवऱ्याला म्हणते मला अखंड पोटाची व्यथा आहे त्यामुळे त्याला पथ्य म्हणजे दुध तूप साखर घालून भात खावा लागेल.आहो मला दुसऱ्या प्रहराला चक्कर येते आणि मी बेशुध्द पडते मला शुध्द राहत नाहीव त्या मुळे मला झोप लागत नाही.मला माझ्या खाली फुले टाकल्यावर झोप येते व हि माझी मुले माझ्या जवळ असल्यावर किरकिर करतात त्यामुळे ते मला सहन होत नाही.नाटक करत ती त्याला म्हणते कि मला कपाळ शूळ आहे त्यामुळे मी अंगाला व कपाळाला चंदन लावते.साधे अन्न मला जमत नाही मला तीन पायली गव्हाचा सांजा लागतो.गेल्या आठवड्या मध्ये तुम्ही जी साडे दहा शेर साखर आणली ती सातच दिवस गेली.आहो माझे हाडे बारीक होऊन माझे मांस वाढले केव्हढे माझे हे दुख आहे हे तुम्हाला कळत कसे नाहीतुकाराम महाराज म्हणतात अश्या प्रकारे त्या माणसाचा जिवंत पणे गाढव केला आणि मेल्यावर तो नरकाला गेला.

हा संत तुकाराम महाराजांचा एक अत्यंत मार्मिक आणि उपरोधिक अभंग आहे. या अभंगातून तुकाराम महाराजांनी, भक्तीचे ढोंग करणाऱ्या आणि केवळ ऐहिक सुखांमध्ये रमलेल्या, पण स्वतःला साधू म्हणवून घेणाऱ्या लोकांवर आणि समाजावर सडेतोड टीका केली आहे.

🕉� संत तुकाराम महाराजांच्या अभंगाचा सखोल भावार्थ आणि विवेचन

॥ संत तुकाराम महाराज अभंग गाथा - अभंग क्र. ७ ॥

शीर्षक: ढोंगी भक्तांवरील उपरोध (A Sarcastic Critique on Hypocritical Devotees)

आरंभ (Introduction)

संत तुकाराम महाराजांचे अभंग हे केवळ ईश्वराचे गुणगान नसून, ते समाजप्रबोधन, अंधश्रद्धा निर्मूलन आणि मानवी स्वभावाचे मार्मिक विश्लेषण करणारे आहेत. प्रस्तुत अभंग क्रमांक ७ हा तुकोबांच्या उपरोधिक शैलीचा उत्कृष्ट नमुना आहे.

या अभंगात तुकाराम महाराज स्वतःच्या तोंडून नव्हे, तर एका ढोंगी, ऐषारामी व्यक्तीच्या तोंडून बोलत आहेत. ही व्यक्ती स्वतःला संत किंवा साधक म्हणवते, पण तिचे आचरण पूर्णपणे विलासी आणि स्वार्थी आहे. ढोंगीपणाच्या этой अवस्थेचे चित्रण करून, महाराज अशा दांभिक प्रवृत्तीवर जबरदस्त प्रहार करतात.

प्रत्येक ओळीचा अर्थ आणि विवेचन
(Line-by-Line Meaning and Elaboration)

१) कडवे
अभंग ओळी (पदा)

सुखे वोळंब दावी गोहा ।
माझें दुःख नेणा पाहा ॥१॥

ओळीचा अर्थ (Pratyek OLICHA Arth)

मी सुखाचा आधार किंवा आश्रय दाखवतो. (दुसऱ्यांना सांगतो की मी सुखी आहे)
पण माझे खरे दुःख तुम्हाला कळणार नाही, बघा!

सखोल आणि विस्तृत विवेचन (Vivechan)

ही व्यक्ती तोंडाने लोकांना सांगते की, मी सुखी आहे, समाधानी आहे, मला कशाचेही दुःख नाही, मी संत आहे. हा 'वोळंब' (आश्रय) दाखवणे म्हणजे केवळ बाह्य सोंग करणे होय.
ही व्यक्ती लोकांना आव्हान देते की, माझे खरे दुःख तुमच्या आकलनापलीकडील आहे, कारण ते केवळ अध्यात्मिक किंवा अलौकिक असू शकते (जे प्रत्यक्षात ढोंग आहे).

ध्रुवपद

आवडीचा मारिला वेडा ।
होय कैसा म्हणे भिडा ॥ध्रु.॥

अर्थ

आवडीने किंवा लाडाने वेड पांघरले आहे. (वेडेपणाचा अभिनय करत आहे)
(त्यामुळे मी) कसा वागतो हे लाज (संकोच) म्हणून कुणाला सांगत नाही.

विवेचन

हा अभंगाचा मुख्य आधार आहे. ही व्यक्ती 'वेडा' किंवा 'पिसा' असल्याचा अभिनय करत आहे. हा वेडेपणा स्वखुशीने (आवडीचा) स्वीकारलेला आहे.
या वेडेपणाच्या सोंगामुळे, हा व्यक्ती स्वतःच्या सुखाचे वर्णन किंवा भोग लोकांना सांगत नाही, कारण त्याला लाज वाटते (पण ही लाज ढोंगाची आहे).

२) कडवे
अभंग ओळी

अखंड मज पोटाची व्यथा ।
दुधभात साकर तूप पथ्या ॥२॥

अर्थ

मला सतत पोटदुखीचा त्रास असतो. (हा केवळ बहाणा आहे)
त्यामुळे मला पथ्य म्हणून फक्त दूध-भात, साखर आणि तूप लागते.

विवेचन

अध्यात्मिक साधनेचे सोंग घेत, ऐहिक सुखे भोगण्याचा हा बहाणा आहे.
पोटदुखीचा खोटा रोग सांगून महागडी खाद्यपदार्थ 'पथ्य' म्हणून खातो.

३) कडवे
अभंग ओळी

दो पाहरा मज लहरी येती ।
शुद्ध नाहीं पडे सुपती ॥३॥

अर्थ

दिवसाच्या दोन प्रहरी मला मूर्च्छेसारख्या लहरी येतात.
मला शुद्ध (भान) राहत नाही आणि मी पडतो/झोपतो.

विवेचन

हे 'लहरी येणे' म्हणजे आराम आणि आळशीपणाचे सोंग आहे.
साधनेचे भासविण्यासाठी झोप आणि विलास लपवले आहेत.

४) कडवे
अभंग ओळी

नीज नये घाली फुलें ।
जवळीं न साहती मुलें ॥४॥

अर्थ

झोप येत नाही म्हणून अंथरुणावर फुले अंथरावी लागतात.
मुलांचा (जवळचा) गोंगाट सहन होत नाही.

विवेचन

फुलांचे अंथरूण म्हणजे अतिविलास.
'मुलांचा गोंगाट नको' – संन्याशाचा विरक्तीचा अभिनय.

५) कडवे
अभंग ओळी

अंगी चंदन लावितें भाळीं ।
सदा शूळ माझे कपाळीं ॥५॥

अर्थ

अंगाला आणि कपाळावर चंदन लावतो.
तरीही कपाळात शूळ असल्याचे सांगतो.

विवेचन

चंदन = विलास + 'साधुत्वाचा आव'
कपाळी शूळ = 'मी दुःखी संत आहे' असा खोटा आव.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-03.12.2025-बुधवार.
===========================================