६ डिसेंबर १९५७ – यूएसने पहिला यशस्वी रॉकेट कक्षेत सोडला:-1-

[Atul Kaviraje]

1957 – The First Successful U.S. Rocket Launch into Orbit: The United States successfully launched the Vanguard 1 satellite into orbit, marking a significant milestone in the space race.

Marathi Translation: ६ डिसेंबर १९५७ – यूएसने पहिला यशस्वी रॉकेट कक्षेत सोडला:-

युनायटेड स्टेट्सने व्हॅंगार्ड १ उपग्रह यशस्वीरित्या कक्षेत सोडला, ज्यामुळे अंतराळ शर्यतीत एक महत्त्वाचा टप्पा गाठला.

🚀 ६ डिसेंबर १९५७: अमेरिकेचा पहिला यशस्वी उपग्रह प्रक्षेपण - व्हॅंगार्ड १

🇺🇸 ऐतिहासिक घटना: ६ डिसेंबर १९५७
युनायटेड स्टेट्सने (United States) व्हॅंगार्ड १ (Vanguard 1) नावाचा उपग्रह यशस्वीरित्या पृथ्वीच्या कक्षेत (Earth Orbit) प्रक्षेपित केला. स्पुतनिक (Sputnik) उपग्रहामुळे सोव्हिएत युनियनने (Soviet Union) अंतराळ शर्यतीत (Space Race) घेतलेली आघाडी अमेरिकेने या प्रक्षेपणाने काही प्रमाणात भरून काढली, आणि अंतराळ युगातील (Space Age) एक महत्त्वाचा टप्पा गाठला.

परिचय (Introduction)

६ डिसेंबर १९५७ हा अमेरिकेच्या अंतराळ इतिहासातील एक महत्त्वाचा दिवस आहे. सोव्हिएत युनियनने अवघ्या काही महिन्यांपूर्वी, ४ ऑक्टोबर १९५७ रोजी, जगातील पहिला कृत्रिम उपग्रह 'स्पुतनिक १' यशस्वीरित्या प्रक्षेपित करून जगाला आश्चर्यचकित केले होते. या घटनेमुळे अमेरिकेवर मोठे दडपण आले आणि 'स्पुतनिक संकट' (Sputnik Crisis) निर्माण झाले. या पार्श्वभूमीवर, अमेरिकेने 'व्हॅंगार्ड १' चे यशस्वी प्रक्षेपण करून अंतराळ शर्यतीत आपले अस्तित्व सिद्ध केले, जे भविष्यातील नासा (NASA) आणि अंतराळ संशोधनाची पायाभरणी करणारे ठरले.

१. 'स्पुतनिक संकटाची' पार्श्वभूमी (Background of the 'Sputnik Crisis')

सोव्हिएतची आघाडी: ४ ऑक्टोबर १९५७ रोजी, सोव्हिएत युनियनने स्पुतनिक १ (पहिला कृत्रिम उपग्रह) प्रक्षेपित केला.

उदाहरण: स्पुतनिक १ हा एका लहान बीप आवाजातून जगाला संदेश देत होता, ज्यामुळे अमेरिकेला आपली वैज्ञानिक आणि तांत्रिक क्षमता कमी असल्याचे जाणवले.

अमेरिकेवरील दबाव: या यशामुळे अमेरिकेच्या राष्ट्रीय सुरक्षा आणि तांत्रिक श्रेष्ठत्वावर प्रश्नचिन्ह उभे राहिले.

सुरुवातीचा प्रयत्न: अमेरिकेचा पहिला प्रयत्न, व्हॅंगार्ड टीव्ही-३ (Vanguard TV-3), ६ डिसेंबर १९५७ रोजी अयशस्वी झाला, ज्यामुळे जगभरात खिल्ली उडवण्यात आली.

२. 'व्हॅंगार्ड' प्रकल्पाची सुरुवात (Inception of the 'Vanguard' Project)

आय.जी.वाय. (IGY) चा उद्देश: व्हॅंगार्ड प्रकल्प 'आंतरराष्ट्रीय भूभौतिक वर्ष' (International Geophysical Year - १९५७-५८) अंतर्गत शांततापूर्ण वैज्ञानिक उद्देशाने सुरू करण्यात आला होता.

संकेत: $\text{IGY} \rightarrow \text{Scientific Exploration}$

नेव्हल रिसर्च लॅबोरेटरी (NRL): या प्रकल्पाची जबाबदारी अमेरिकेच्या नेव्हल रिसर्च लॅबोरेटरीकडे (Naval Research Laboratory) होती.

तांत्रिक आव्हान: व्हॅंगार्ड रॉकेट हे तुलनेने नवीन डिझाइनचे होते, ज्यामुळे सुरुवातीला अनेक तांत्रिक समस्या आल्या.

३. व्हॅंगार्ड १ चे यशस्वी प्रक्षेपण (The Successful Launch of Vanguard 1)

प्रक्षेपणाची तारीख: ६ डिसेंबर १९५७.

प्रक्षेपण ठिकाण: केप कॅनव्हरल (Cape Canaveral), फ्लोरिडा.

यशस्वी उपग्रह: व्हॅंगार्ड १ (Vanguard 1)

महत्त्व: हा अमेरिकेने यशस्वीरित्या कक्षेत सोडलेला पहिला उपग्रह ठरला.

प्रतिक्रिया: सुरुवातीच्या अपयशानंतर हे यश अमेरिकेसाठी मोठा दिलासा आणि मनोबल वाढवणारे ठरले.

४. उपग्रहाची वैशिष्ट्ये आणि भूमिका (Characteristics and Role of the Satellite)

आकार आणि वजन: व्हॅंगार्ड १ हा अत्यंत छोटा आणि हलका उपग्रह होता. त्याचा व्यास अंदाजे $15.2$ सेमी होता आणि वजन केवळ $1.4$ किलो होते.

तुलना: सोव्हिएतच्या स्पुतनिकपेक्षा खूपच लहान. त्याला 'ग्रेपफ्रूट' (Grapefruit) असे टोपणनाव मिळाले होते.

वैज्ञानिक उद्दिष्टे:

पृथ्वीच्या आकाराचे आणि कक्षेतील बदलांचे मापन करणे.

उपकरणांवर सौरऊर्जेचा (Solar Power) काय परिणाम होतो याचा अभ्यास करणे.

ऊर्जेचा स्त्रोत: हा उपग्रह यशस्वीरित्या सौर पॅनेल (Solar Panels) वापरणारा जगातील पहिला उपग्रह ठरला.

५. अंतराळ शर्यतीतील महत्त्वाचे पाऊल (A Major Step in the Space Race)

मानसिक विजय: या यशामुळे अमेरिकेने सोव्हिएत युनियनच्या 'स्पुतनिक' मुळे निर्माण झालेली तांत्रिक पिछाडी काही प्रमाणात भरून काढली.

जागतिक प्रतिमा: जगाला अमेरिकेची वैज्ञानिक क्षमता पुन्हा एकदा सिद्ध झाली.

स्पर्धेला गती: या यशस्वी प्रक्षेपणानंतर दोन्ही देशांतील अंतराळ संशोधन आणि प्रक्षेपणांना अधिक गती मिळाली.

परिणाम: एक्सप्लोरर १ (Explorer 1) (अमेरिकेचा पहिला लष्करी उपग्रह) यासारख्या अधिक महत्त्वाकांक्षी प्रकल्पांना प्रेरणा मिळाली.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-06.12.2025-शनिवार.
===========================================