८ डिसेंबर १९८७ – इंटरमीडियट-रेंज न्यूक्लियर फोर्सेस (INF) करारावर स्वाक्षरी:-2-

[Atul Kaviraje]

1987 – The Intermediate-Range Nuclear Forces (INF) Treaty is Signed: The United States and the Soviet Union signed the INF Treaty, agreeing to eliminate intermediate-range nuclear missiles, reducing the threat of nuclear war.

Marathi Translation: ८ डिसेंबर १९८७ – इंटरमीडियट-रेंज न्यूक्लियर फोर्सेस (INF) करारावर स्वाक्षरी:-

शीर्षक: शीतयुद्धातील शांततेचा महामार्ग: इंटरमीडियट-रेंज न्यूक्लियर फोर्सेस (INF) करार-

६. 'शस्त्र नियंत्रण' ते 'शस्त्र कपात' या दिशेने बदल (Shift from Arms Control to Arms Reduction) 🕊�

६.१. पूर्वीचे करार: यापूर्वीचे करार (उदा. SALT I) केवळ शस्त्रास्त्रांच्या उत्पादनावर किंवा संख्येत वाढ करण्यावर मर्यादा घालत होते.

६.२. INF चा नवा अध्याय: INF करार हा शस्त्रास्त्रांचा साठा कमी करण्याच्या दिशेने उचललेला पहिला ऐतिहासिक पाऊल होता, ज्यामुळे पुढील 'स्टार्ट' (START) करारांसाठी मार्ग मोकळा झाला.

७. जागतिक शांतता आणि शीतयुद्धाचा शेवट (Global Peace and End of the Cold War) 🕊�🌍

७.१. तणावमुक्ती: कराराच्या यशस्वी अंमलबजावणीमुळे जागतिक स्तरावर, विशेषतः युरोपमध्ये, तणाव कमी झाला.

७.२. राजकीय संदेश: या कराराने दोन्ही महासत्तांना सहकार्याच्या दिशेने प्रवास करणे शक्य आहे, हा स्पष्ट संदेश दिला, जो लवकरच १९८९ मध्ये बर्लिनची भिंत पडण्याच्या आणि १९९१ मध्ये सोव्हियेत युनियनच्या विघटनास कारणीभूत ठरला.

८. उदाहरणे: नष्ट केलेली प्रमुख क्षेपणास्त्रे (Examples: Key Missiles Eliminated) 💥

INF कराराने नष्ट केलेल्या प्रमुख क्षेपणास्त्र प्रणाली:

देश

क्षेपणास्त्र प्रणाली

श्रेणी (पल्ला)

प्रकार

सोव्हियेत युनियन

SS-20 सबेर (Saber)

मध्यवर्ती (IRBM)

आण्विक/पारंपरिक

सोव्हियेत युनियन

SS-12 / SS-23

लहान (SRBM)

आण्विक/पारंपरिक

युनायटेड स्टेट्स

पर्शिंग II (Pershing II)

मध्यवर्ती (IRBM)

आण्विक

युनायटेड स्टेट्स

ग्राउंड-लाँच क्रूझ मिसाईल (GLCM)

मध्यवर्ती (IRBM)

आण्विक/पारंपरिक

९. कराराचे भविष्य आणि २०१९ मधील विघटन (Future of the Treaty and 2019 Dissolution) 💔

९.१. रशियाचे उल्लंघन: २०१० च्या दशकात, अमेरिकेने रशियावर कराराचे उल्लंघन करून '९M७२९ नोव्हाटोर (SSC-8)' नावाचे नवीन क्षेपणास्त्र विकसित केल्याचा आणि तैनात केल्याचा आरोप केला.

९.२. अमेरिकेची माघार: फेब्रुवारी २०१९ मध्ये, अमेरिकेने करारातून बाहेर पडण्याची घोषणा केली. रशियानेही लगेचच करारातून माघार घेतली.

९.३. विवेचन: आधुनिक भू-राजकीय आणि चीनसारख्या (जो INF कराराचा भाग नव्हता) शस्त्रास्त्रे वाढवणाऱ्या राष्ट्रांच्या पार्श्वभूमीवर या कराराला टिकवणे दोन्ही देशांसाठी आव्हानात्मक ठरले.

१०. निष्कर्ष आणि समारोप (Conclusion and Summary) 📜

INF करार हा इतिहासातील एक असा तेजस्वी अध्याय आहे, जो हे सिद्ध करतो की कितीही मोठा संघर्ष असला तरी, राजनैतिक संवाद आणि नेतृत्वाच्या दृढ इच्छाशक्तीमुळे शांतता प्रस्थापित करणे शक्य आहे. या कराराने आण्विक शस्त्रास्त्रांचा एक मोठा धोका दूर केला आणि शीतयुद्धाच्या समाप्तीला गती दिली. आज, जरी हा करार संपुष्टात आला असला तरी, 'शस्त्रास्त्रे केवळ नियंत्रणात न ठेवता, ती नष्ट करणे शक्य आहे' हा धडा भावी पिढ्यांसाठी आणि जागतिक सुरक्षिततेसाठी अत्यंत महत्त्वाचा आहे.

INF कराराचे महत्त्व: निःशस्त्रीकरण, विश्वास आणि जागतिक शांततेच्या दिशेने एक निर्णायक पाऊल.

[करारावर स्वाक्षरी करताना रीगन आणि गोर्बाचेव्ह यांचे चित्र]

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.12.2025-सोमवार.
===========================================