८ डिसेंबर १९८२ – पहिल्या कृत्रिम हृदयाचे प्रत्यारोपण:-1-

[Atul Kaviraje]

1982 – The First Artificial Heart Transplant: Dr. Barney Clark became the first person to receive an artificial heart transplant. The heart was designed to temporarily support his failing heart.

Marathi Translation: ८ डिसेंबर १९८२ – पहिल्या कृत्रिम हृदयाचे प्रत्यारोपण:-

डॉ. बार्नी क्लार्क हे कृत्रिम हृदय प्रत्यारोपण करणारे पहिले व्यक्ती बनले. हे हृदय त्यांच्या हृदयाच्या कार्यक्षमतेची तात्पुरती मदत करण्यासाठी तयार केले होते.

८ डिसेंबर १९८२: पहिले कृत्रिम हृदय प्रत्यारोपण (Jarvik-7) – एका वैद्यकीय क्रांतीची गाथा

परिचय (Parichay)

वैद्यकीय इतिहासातील काही तारखा मानवी धैर्याचे, वैज्ञानिक महत्त्वाकांक्षेचे आणि नैतिक संघर्षाचे प्रतीक बनून राहतात. ८ डिसेंबर १९८२ ही अशीच एक महत्त्वपूर्ण तारीख आहे. या दिवशी, युटा विद्यापीठाच्या वैद्यकीय केंद्रात (University of Utah Medical Center), डॉ. बार्नी क्लार्क (Dr. Barney Clark) हे जार्विक-७ (Jarvik-7) नावाचे कृत्रिम हृदय प्रत्यारोपण करणारे जगातील पहिले व्यक्ती बनले. हे केवळ एका रुग्णाला जीवदान देण्याचा प्रयत्न नव्हता, तर हृदयविकाराने त्रस्त असलेल्या लाखो लोकांसाठी आशेचा एक नवीन किरण होता. कृत्रिम अवयवांच्या युगाचा हा एक महत्त्वपूर्ण पाया होता.
[Image of: जार्विक-७ कृत्रिम हृदयाचे मॉडेल]

१. ऐतिहासिक घटना: ८ डिसेंबर १९८२ (ऐतिहासिक घटनेचे महत्त्व)

८ डिसेंबर १९८२ रोजी डॉ. विल्यम डी. व्रीस (Dr. William DeVries) यांच्या नेतृत्वाखालील वैद्यकीय चमूने युटा, सॉल्ट लेक सिटी येथे ही ऐतिहासिक शस्त्रक्रिया यशस्वी केली.

मुख्य मुद्दा: मानवी शरीरात कायमस्वरूपी यांत्रिक हृदय बसवण्याची ही पहिलीच वेळ होती.

संदर्भ: यापूर्वी १९६९ मध्ये डॉ. डेंटन कूली यांनी तात्पुरत्या स्वरूपात कृत्रिम हृदय वापरले होते, परंतु जार्विक-७ हे कायमस्वरूपी (Permanent) वापरासाठी अधिकृतपणे मंजूर झालेले पहिले उपकरण होते.

महत्त्व: या घटनेने हे सिद्ध केले की मानवी रक्तवाहिन्या आणि कृत्रिम अवयव एकाच वेळी कार्य करू शकतात, ज्यामुळे जीव वाचवण्यासाठी जैविक हृदयाची उपलब्धता नसतानाही पर्याय खुला झाला.

२. डॉ. बार्नी क्लार्क आणि त्यांची वैद्यकीय स्थिती (उदाहरणासह)

डॉ. बार्नी क्लार्क हे पेशाने दंतवैद्य (Dentist) होते. प्रत्यारोपणाच्या वेळी त्यांचे वय ६१ वर्षांचे होते.

गंभीर स्थिती: ते कार्डिओमायोपॅथी (Cardiomyopathy) नावाच्या गंभीर हृदयविकाराच्या अंतिम टप्प्यात होते आणि त्यांचे हृदय निकामी झाले होते. जगण्याची शक्यता केवळ काही दिवसांची होती.

धैर्यपूर्ण निर्णय: क्लार्क यांना शस्त्रक्रियेतील धोक्यांची पूर्ण कल्पना देण्यात आली होती. कृत्रिम हृदय स्वीकारण्याचा त्यांचा निर्णय हा केवळ स्वतःसाठी नसून, वैद्यकीय विज्ञानाला मदत करण्यासाठी त्यांनी घेतलेला एक धाडसी 'उदाहरणात्मक' निर्णय होता.

विश्लेषण: त्यांचे उदाहरण वैद्यकीय प्रगतीसाठी मानवी त्याग किती महत्त्वाचा असतो हे दर्शवते. त्यांच्या संमतीमुळेच मानवी चाचणीचा मार्ग मोकळा झाला.

३. जार्विक-७ कृत्रिम हृदय: रचना आणि संकल्पना (संदर्भ आणि विश्लेषण)

जार्विक-७ हे या उपकरणाचे अधिकृत नाव होते, ज्याची रचना डॉ. रॉबर्ट जार्विक (Dr. Robert Jarvik) यांनी केली होती.

रचना: हे हृदय पॉलीयूरेथेन (Polyurethane) नावाच्या टिकाऊ प्लास्टिकपासून बनवलेले होते. यात दोन वेंट्रिकल्स (Ventricles) होते, जे जैविक हृदयाप्रमाणे रक्त पंप करत असत.

कार्य: हे हृदय चालवण्यासाठी रुग्णाला 'कार्मट' (Cartmate) नावाच्या एका मोठ्या एअर कंप्रेसर मशीनशी जोडलेले रहावे लागत असे. हे मशीन सतत हवा पंप करून कृत्रिम हृदयाचे कार्य नियंत्रित करत असे.

विश्लेषण: जार्विक-७ हे 'टोटल आर्टिफिशियल हार्ट' (TAH) होते. त्याची संकल्पना क्रांतिकारक होती, परंतु बाह्य मशीनवर पूर्ण अवलंबित्व हे त्याचे सर्वात मोठे आव्हान होते, ज्यामुळे रुग्णाचे जीवन हॉस्पिटलच्या मर्यादेत बांधले जात असे.
[Image of: कार्मट, एअर कंप्रेसर मशीन]

४. शस्त्रक्रिया आणि वैद्यकीय चमू (मुख्य मुद्दे)

शस्त्रक्रिया ही अत्यंत गुंतागुंतीची आणि दीर्घकाळ चालणारी प्रक्रिया होती.

मुख्य सर्जन: डॉ. विल्यम डी. व्रीस (Dr. William DeVries).

वेळ: शस्त्रक्रिया सुमारे साडेसात तास चालली.

प्रक्रिया: क्लार्क यांचे निकामी झालेले हृदय पूर्णपणे काढून टाकण्यात आले आणि त्याच्या जागी जार्विक-७ बसवण्यात आले.

संदर्भाचे महत्त्व: डॉ. डी. व्रीस यांनी हे सिद्ध केले की, मानवी जीवन वाचवण्यासाठी अत्यावश्यक असताना यांत्रिक उपकरणे शरीरात यशस्वीरित्या प्रत्यारोपित केली जाऊ शकतात.

५. तात्कालीन वैद्यकीय परिणाम आणि जगण्याचा काळ

शस्त्रक्रिया यशस्वी झाली, परंतु लगेचच गंभीर गुंतागुंत सुरू झाल्या.

तात्काळ यश: शस्त्रक्रियेनंतर लगेचच क्लार्क यांचे रक्तदाब आणि शरीराचे कार्य स्थिर झाले, जे तांत्रिकदृष्ट्या मोठे यश होते.

गुंतागुंत (उदाहरणे): प्रत्यारोपणानंतर १२ दिवसांनी त्यांना पहिला स्ट्रोक आला. त्यानंतर आणखी स्ट्रोक आले. कृत्रिम पृष्ठभागामुळे रक्ताच्या गुठळ्या (Blood Clots) तयार होण्याची समस्या ही सर्वात मोठी होती.

जगण्याचा काळ: डॉ. क्लार्क एकूण ११२ दिवस (४ महिन्यांपेक्षा जास्त) कृत्रिम हृदयावर जगले. २३ मार्च १९८३ रोजी त्यांचा मृत्यू झाला.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-08.12.2025-सोमवार.
===========================================