📖 ॥ ज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॥ - अध्याय पहिला 📖ओवी क्रमांक १४:🕉️ 🙏 💡 🌟 🧠

[Atul Kaviraje]

॥ ज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॥
॥ अथ प्रथमोऽध्यायः – अध्याय पहिला ॥

॥ अर्जुनविषादयोगः ॥

ना तरी पवनु मेघासी बिहे ? । कीं अमृतासी मरण आहे ? ।पाहें पां इंधनचि गिळोनि जाये । पावकातें ? ॥ १४ ॥
अथवा वारा कधी मेघाला घाबरेल काय ? किंवा अमृताला मरण आहे का ? अरे विचार कर. लाकूडच अग्नीला गिळून टाकील काय ? ॥२-१४॥

📖 ॥ ज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका ॥ - अध्याय पहिला 📖

सखोल भावार्थ आणि विस्तृत विवेचन
ओवी क्रमांक १४:

ना तरी पवनु मेघासी बिहे?
कीं अमृतासी मरण आहे?
पाहे पां इंधनचि गिळोनि जाये?
पावकातें?

मराठी अर्थ:
अथवा वारा कधी मेघाला घाबरेल काय?
किंवा अमृताला मरण आहे का?
अरे विचार कर.
लाकूडच अग्नीला गिळून टाकील काय?

१. आरंभ (प्रस्तावना)
प्रस्तुत ओवी संत ज्ञानेश्वर महाराजांच्या 'ज्ञानेश्वरी भावार्थदीपिका' या महान ग्रंथातील पहिल्या अध्यायात येते.
अर्जुनाच्या विषादावर (शोक) भगवान श्रीकृष्ण त्याला देत असलेल्या उपदेशाचा संदर्भ.
अर्जुन आपल्या समोर उभे असलेल्या गुरुजन, बांधव आणि ज्येष्ठांना पाहून युद्ध करण्यास माघार घेतो.
श्रीकृष्ण त्याला आत्म्याचे नित्यत्व आणि अविनाशित्व समजावून सांगतात. 📖 🕉� 🙏 💡

२. प्रत्येक ओळीचा अर्थ आणि विस्तृत विवेचन

ओळ १: ना तरी पवनु मेघासी बिहे?
अर्थ: अथवा वारा कधी मेघाला घाबरेल काय?
विवेचन: ही ओळ आत्म्याच्या सामर्थ्याची आणि स्वातंत्र्याची प्रतीक आहे.
पवन (वारा) हे अविनाशी, अमर्याद, सतत गतिशील आणि प्रभावी आत्म्याचे प्रतीक. 🌟 🧠

ओळ २: कीं अमृतासी मरण आहे?
अर्थ: किंवा अमृताला मरण आहे का?
विवेचन: ही ओळ अमृततत्त्वाची आहे; अमृताला मरण नाही, तसेच आत्मा नित्य आहे.
गीतेनुसार, आत्म्याला शस्त्र किंवा मृत्यू तोडू शकत नाही. 👑 ⚔️

ओळ ३: पाहे पां इंधनचि गिळोनि जाये? पावकातें?
अर्थ: अरे विचार कर. लाकूडच अग्नीला गिळून टाकील काय?
विवेचन: इंधन (देह) नाशवंत आहे, पावक (आत्मा) तेजस्वी आहे.
देह जळून जातो, पण आत्म्याचा तेज नष्ट होत नाही.

३. सखोल भावार्थ (Deep Essence)
अर्जुन ज्यांचा शोक करत आहे, ते केवळ देहाचे क्षणभंगुर रूप आहेत.
आत्म्याचे स्वरूप वायू, अमृत आणि अग्नीसारखे स्वतंत्र, अमर आणि अविनाशी आहे.
देह नष्ट होतील, पण आत्मतत्त्व कायम राहील.
कर्तव्य करताना देह नष्ट होण्याची भीती बाळगणे व्यर्थ आहे. 🌟 💡 🙏

४. उदाहरणासहित विवेचन (With Examples)

उदाहरण १ (पवन आणि मेघ):
ज्याप्रमाणे वादळात मोठी ढग जमा होतात, पण वाऱ्याच्या झटक्यात ती विरून जातात.
वाऱ्याला ढगांची भीती वाटत नाही.
बोधाचे सार: शरीराची भीती आत्म्याला नाही.

उदाहरण २ (अमृत आणि मरण):
वैद्यकीय प्रगती कितीही झाली, तरी माणूस मरतोच.
जर एखादी वस्तू 'अमृत' असेल, तर मृत्यूची सत्ता लागू होत नाही.
बोधाचे सार: आत्म्याचे स्वरूप 'अमृत' असल्याने त्याला मृत्यू नाही.

उदाहरण ३ (इंधन आणि पावक):
जळत्या समईतील इंधन संपून जाते, पण अग्नी (ज्योत) नष्ट होत नाही.
अग्नी एका वातीतून दुसऱ्या वातीत सहज प्रवेश करते.
बोधाचे सार: देह संपतो, पण आत्मा दुसऱ्या देहात प्रवेश करतो (पुनर्जन्म). 🔥 💫

५. समारोप आणि निष्कर्ष (Conclusion and Inference)
संत ज्ञानेश्वरांनी या ओवीतून आत्म्याच्या अमरत्वाचा सिद्धांत सोप्या भाषेत सिद्ध केला आहे.
हा उपदेश अर्जुनाच्या विषादावर नाही, तर संपूर्ण मानवजातीसाठी आहे.
आत्मा अविनाशी असल्यामुळे शोक करणे अज्ञानाचे लक्षण आहे.
आत्म्याचे नित्यत्व जाणून कर्म करणे हेच अंतिम तत्त्वज्ञान आहे. 📖 🌟 🧠 🙏

लेखाचा इमोजी सारांश: 📖 🕉� 🙏 💡 🌟 🧠 👑 ⚔️

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-09.12.2025-मंगळवार.
===========================================