🕊️ संत तुकाराम महाराज अभंग गाथा - अभंग क्र. ८-2-

[Atul Kaviraje]

संत तुकाराम महाराज अभंग गाथा-
अभंग क्र.८
पुढें गेले त्यांचा शोधीत मारग । चला जाऊं माग घेत आम्ही ॥१॥

वंदूं चरणरज सेवूं उष्टावळी । पूर्वकर्मा होळी करुनी सांडूं ॥ध्रु.॥

अमुप हे गांठीं बांधूं भांडवल । अनाथा विठ्ठल आम्हां जोगा ॥२॥

अवघे होती लाभ एका या चिंतनें । नामसंकीर्तनें गोविंदाच्या ॥३॥

जन्ममरणाच्या खुंटतील खेपा । होईल हा सोपा सिद्ध पंथ ॥४॥

तुका म्हणे घालूं जीवपणा चिरा । जाऊं त्या माहेरा निजाचिया ॥५॥

चरन ३ (अवघे होती लाभ...)

अवघे होती लाभ एका या चिंतनें: (जीवन जगण्याचे) सर्व प्रकारचे लाभ केवळ एका गोविंदाच्या (परमेश्वराच्या) चिंतनाने (स्मरण/ध्यान) मिळतात.

नामसंकीर्तनें गोविंदाच्या: गोविंदाच्या नामसंकीर्तनाने (सतत नामस्मरण केल्याने).

अर्थ: गोविंदाचे नामस्मरण आणि चिंतन केल्यास इतर कोणत्याही साधनेची गरज नाही, सर्व लाभ आपोआप मिळतात.

चरन ४ (जन्ममरणाच्या खुंटतील...)

जन्ममरणाच्या खुंटतील खेपा: जन्म आणि मृत्यूच्या फेऱ्या (येरझाऱ्या) थांबतील, नष्ट होतील.

होईल हा सोपा सिद्ध पंथ: (मुक्तीचा) हा सिद्ध झालेला (सिद्धांनी अनुसरलेला) मार्ग अत्यंत सोपा होईल.

अर्थ: नामस्मरणामुळे मोक्षाचा मार्ग सोपा होऊन जन्म-मरणाच्या बंधनातून मुक्ती मिळेल.

चरन ५ (तुका म्हणे घालूं...)

तुका म्हणे घालूं जीवपणा चिरा: तुकाराम महाराज म्हणतात की, आपण 'मी' आणि 'माझे' या अहंकाररूपी जीवपणावर (जीवभावनेवर) दगड (चिरा) ठेवूया; म्हणजे अहंकार नष्ट करूया.

जाऊं त्या माहेरा निजाचिया: आणि आपल्या मूळ घरी (माहेर, म्हणजे परमेश्वराच्या ठिकाणी, मोक्षाकडे) जाऊया.

अर्थ: अहंकार सोडून, आत्मस्वरूपाची जाणीव करून घेऊन मोक्ष प्राप्त करूया.

२. संपूर्ण विस्तृत आणि प्रदीर्घ विवेचन (Pradirgh Vivechan)
या अभंगात अनुसरण (Emulation) आणि आत्मसमर्पण (Surrender) या दोन मुख्य गोष्टींवर जोर दिला आहे.

प्रारंभ (Arambh): मार्गदर्शकाचे अनुसरण
अभंगाचा प्रारंभ 'पुढें गेले त्यांचा शोधीत मारग' या शब्दांनी होतो. तुकाराम महाराज सांगतात की, मोक्षाचा मार्ग नवीन नाही; आपले पूर्वज (संत-महात्मे) या मार्गावरून चालले आहेत. आपण बुद्धीने मार्ग शोधण्याऐवजी, त्यांचे अनुकरण करणे सोपे आहे. हा 'सिद्ध पंथ' आहे, ज्याला सिद्ध पुरुषांनी मान्यता दिली आहे.

उदाहरणा सहित (Udaharana Sahit): ज्याप्रमाणे पर्वतावर चढताना, अनुभवी गिर्यारोहकाने तयार केलेल्या सुरक्षित मार्गावरून जाणे सोपे असते, त्याप्रमाणे अध्यात्मात संतांनी दाखविलेला मार्ग हा अत्यंत सुरक्षित आणि सोपा आहे.

मध्यभाग: सेवा आणि शुद्धी
ध्रुवपदामध्ये, 'वंदूं चरणरज सेवूं उष्टावळी' या शब्दांनी संतांच्या नम्र सेवेचे महत्त्व सांगितले आहे. 'चरणरज' म्हणजे नम्रता आणि 'उष्टावळी' म्हणजे संतांकडून मिळणारे ज्ञान आणि अनुभव. हे ज्ञान ग्रहण केल्याने, आपले 'पूर्वकर्मा होळी' होते. म्हणजेच, संतांच्या संगतीत आणि त्यांच्या उपदेशाने, मागील अनेक जन्मांचे संचित पाप नष्ट होते. हा भाग कर्मबंधनातून मुक्ती मिळवण्याचा सर्वात प्रभावी उपाय सांगतो.

उत्तरार्ध: भांडवल आणि लाभ
तुकोबा सांगतात की, आपले खरे धन 'विठ्ठल' आहे. जगातले धन नश्वर आहे, पण भक्तीचे भांडवल 'अमुप' (अमर्याद) आहे, जे कायम साथ देते. 'अनाथा विठ्ठल आम्हां जोगा' या ओळीतून विठ्ठलाचे दीनबंधुत्व स्पष्ट होते. केवळ विठ्ठलाचे नामचिंतन आणि संकीर्तन केल्यास, जीवनातील 'अवघे लाभ' (धर्म, अर्थ, काम, मोक्ष) प्राप्त होतात.

समारोप आणि निष्कर्ष (Nishkarsha): माहेर गाठणे
शेवटी, तुकाराम महाराज म्हणतात की, या मार्गाने चालल्यास, 'जन्ममरणाच्या खेपा खुंटतील'. या सिद्ध मार्गाची अंतिम पायरी म्हणजे 'जीवपणा चिरा घालणे'. 'जीवपणा' म्हणजे 'मी कर्ता आहे' हा अहंकार आणि देहाभिमान. हा अहंकार नष्ट केल्यावर, आत्मा आपल्या 'निजाचिया माहेरा' म्हणजे मूळ स्वरूपामध्ये (परमेश्वराच्या ठिकाणी) विलीन होतो. यालाच मोक्ष किंवा आत्मिक शांती म्हणतात.

--संकलन
--अतुल परब
--दिनांक-04.12.2025-गुरुवार.
===========================================